Cái cao cả, cái bi và cái hài là ba phạm trù thẩm mỹ quan trọng, phản ánh những khía cạnh khác nhau của đời sống tinh thần và nghệ thuật.
Tuy nhiên, để hiểu được bản chất, nguồn gốc và tác động của ba phạm trù này, chúng ta cần có một cái nhìn toàn diện và sâu sắc, dựa trên những lý thuyết và ví dụ cụ thể. Mục đích của bài viết này là để giới thiệu và phân tích ba phạm trù thẩm mỹ trên, từ góc độ lịch sử, triết học và nghệ thuật. Bài viết này có ý nghĩa là để giúp chúng ta nâng cao khả năng thẩm mỹ của bản thân, đồng thời mở rộng tầm nhìn và trải nghiệm về cái đẹp trong cuộc sống.
Trước hết, chúng ta cần làm rõ các khái niệm cơ bản về cái cao cả, cái bi và cái hài trong phạm trù thẩm mỹ. Theo định nghĩa của Kant, cái cao cả là một loại cảm xúc mà con người có khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật vượt quá khả năng hiểu biết và tưởng tượng của chúng ta.
Cái cao cả thể hiện sự vĩ đại, uy nghi và trang nghiêm, khiến chúng ta cảm thấy nhỏ bé và kính sợ, nhưng cũng khơi dậy sức mạnh và nghị lực của tinh thần. Cái bi là một loại cảm xúc mà con người có khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự đau khổ, mất mát và tuyệt vọng. Cái bi thể hiện sự thương cảm, đồng cảm và nhân hậu, khiến chúng ta cảm thấy buồn bã và xót xa, nhưng cũng khơi dậy sự trân trọng và hy vọng của cuộc sống.
Cái hài là một loại cảm xúc mà con người có khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự ngớ ngẩn, ngẫu nhiên và trái ngược. Cái hài thể hiện sự hóm hỉnh, vui vẻ và thoải mái, khiến chúng ta cảm thấy vui sướng và cười đùa, nhưng cũng khơi dậy sự sáng suốt và lý trí của con người.
Sau khi làm rõ các khái niệm cơ bản, bài viết này sẽ nêu ra các vấn đề cần phân tích và giải quyết trong nội dung bài viết. Các vấn đề này bao gồm:
Nguyên nhân và nguồn gốc của ba phạm trù thẩm mỹ: Chúng xuất phát từ đâu và dựa trên những tiền đề nào? Các loại và cách thể hiện của ba phạm trù thẩm mỹ: Chúng có những hình thức và biểu hiện nào trong tự nhiên, xã hội và nghệ thuật? Tác động và ý nghĩa của ba phạm trù thẩm mỹ: Chúng ảnh hưởng như thế nào đến đời sống tinh thần của con người và có những giá trị gì? Mối quan hệ và sự khác biệt giữa ba phạm trù thẩm mỹ: Chúng có những điểm chung và riêng gì và làm sao để phối hợp và cân bằng chúng?
Để trả lời những vấn đề trên, bài viết này sẽ dựa trên những lý thuyết và ví dụ cụ thể từ các nhà triết học, nhà phê bình và nhà nghệ sĩ nổi tiếng, như Kant, Hegel, Schopenhauer, Nietzsche, Freud, Eco, Aristotle, Shakespeare, Beethoven, Picasso và nhiều người khác. Bài viết này tại website MyHocDaiCuong.com sẽ cố gắng đưa ra những nhận xét, đánh giá và kiến nghị về việc nghiên cứu và ứng dụng ba phạm trù thẩm mỹ trong đời sống và nghệ thuật.
1. Cái cao cả trong thẩm mỹ nghệ thuật.
Trong phạm trù thẩm mỹ, cái cao cả là một khái niệm quan trọng, liên quan đến những hiện tượng vượt trội và siêu phàm, khiến con người cảm thấy kính sợ và ngưỡng mộ. Cái cao cả xuất phát từ sự khác biệt giữa khả năng cảm nhận và khả năng lý trí của con người, khi đối diện với những hiện tượng vượt quá giới hạn của chúng ta.
Cái cao cả có nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng, phương thức và mục đích của việc thể hiện cái cao cả. Cái cao cả có tác động tích cực và ý nghĩa sâu sắc đối với đời sống tinh thần của con người, bởi nó giúp chúng ta vượt qua sự hạn chế của giác quan và lý trí, để nhìn thấy những khả năng vô tận của tinh thần. Cái cao cả cũng có mối quan hệ và sự khác biệt với cái đẹp, là một phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng hài hòa và cân đối, khiến con người cảm thấy hài lòng và thích thú.
1.1. Định nghĩa và đặc điểm của cái cao cả.
Cái cao cả là một phạm trù thẩm mỹ, phản ánh sự vượt trội và siêu phàm của những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật, khiến con người cảm thấy kính sợ và ngưỡng mộ.
Theo Kant, cái cao cả là một loại cảm xúc mà con người có khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật vượt quá khả năng hiểu biết và tưởng tượng của chúng ta. Cái cao cả thể hiện sự vĩ đại, uy nghi và trang nghiêm, khiến chúng ta cảm thấy nhỏ bé và kính sợ, nhưng cũng khơi dậy sức mạnh và nghị lực của tinh thần.
Cái cao cả có hai loại: cái cao cả theo nghĩa hình thức (mathematical sublime) và cái cao cả theo nghĩa động lực (dynamical sublime). Cái cao cả theo nghĩa hình thức là khi chúng ta đối diện với những hiện tượng có kích thước hoặc số lượng khổng lồ, vượt quá khả năng đo lường của chúng ta. Cái cao cả theo nghĩa động lực là khi chúng ta đối diện với những hiện tượng có sức mạnh hoặc sức ép khủng khiếp, vượt quá khả năng chịu đựng của chúng ta.
1.2. Nguyên nhân và nguồn gốc của cái cao cả.
Cái cao cả xuất phát từ sự khác biệt giữa khả năng cảm nhận và khả năng lý trí của con người, khi chúng ta đối mặt với những hiện tượng vượt quá giới hạn của chúng ta.
Theo Kant, cái cao cả là một hiện tượng của tâm lý, không phải của tự nhiên hay nghệ thuật. Cái cao cả xảy ra khi chúng ta cảm nhận được sự vượt trội và siêu phàm của một hiện tượng, nhưng không thể lý giải được nó bằng lý trí.
Khi đó, chúng ta cảm thấy bị áp đảo và bất lực, nhưng cũng cảm thấy được sự cao thượng và tôn nghiêm của tinh thần, vì nó có thể vượt qua sự hạn chế của giác quan. Cái cao cả là một nguồn gốc của sự tự do và sáng tạo, vì nó cho phép chúng ta nhìn thấy những khả năng vô tận của con người.
1.3. Các loại cái cao cả và cách thể hiện của chúng trong tự nhiên, xã hội và nghệ thuật.
Cái cao cả có nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng, phương thức và mục đích của việc thể hiện cái cao cả.
Theo Eco, cái cao cả có thể được phân loại theo ba tiêu chí: đối tượng, phương thức và mục đích. Đối tượng của cái cao cả là những hiện tượng mà chúng ta cảm nhận được sự vượt trội và siêu phàm của chúng. Đối tượng của cái cao cả có thể là tự nhiên, xã hội hoặc nghệ thuật.
Ví dụ, cái cao cả tự nhiên là khi chúng ta đối diện với những hiện tượng thiên nhiên khổng lồ hoặc kinh hoàng, như núi, biển, sao, lửa, sấm sét.
Cái cao cả xã hội là khi chúng ta đối diện với những hiện tượng xã hội uy nghi hoặc đáng kính, như quyền lực, danh vọng, tài năng, đức hạnh. Cái cao cả nghệ thuật là khi chúng ta đối diện với những tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời hoặc độc đáo, như kiến trúc, điêu khắc, hội họa, âm nhạc, văn học.
Phương thức của cái cao cả là cách thức mà chúng ta thể hiện hoặc truyền đạt cái cao cả cho người khác. Phương thức của cái cao cả có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp.
Ví dụ, cái cao cả trực tiếp là khi chúng ta trực tiếp đối diện với đối tượng của cái cao cả, như nhìn thấy một cảnh quan thiên nhiên, nghe một bản nhạc, đọc một bài thơ.
Cái cao cả gián tiếp là khi chúng ta gián tiếp đối diện với đối tượng của cái cao cả, thông qua một phương tiện trung gian, như một bức tranh, một bộ phim, một câu chuyện.
Mục đích của cái cao cả là lý do mà chúng ta thể hiện hoặc truyền đạt cái cao cả cho người khác. Mục đích của cái cao cả có thể là để tôn vinh, để thách thức hoặc để giải trí.
Ví dụ, cái cao cả để tôn vinh là khi chúng ta thể hiện hoặc truyền đạt cái cao cả để ca ngợi hoặc biểu lộ sự kính trọng đối với đối tượng của cái cao cả, như một vị thần, một anh hùng, một tác giả.
Cái cao cả để thách thức là khi chúng ta thể hiện hoặc truyền đạt cái cao cả để khơi gợi hoặc thử thách sự hiểu biết hoặc tưởng tượng của người khác, như một bí ẩn, một ẩn dụ, một nghịch lý. Cái cao cả để giải trí là khi chúng ta thể hiện hoặc truyền đạt cái cao cả để tạo ra sự thích thú hoặc hài hước cho người khác, như một trò chơi, một trêu đùa, một châm biếm.
1.4. Tác động và ý nghĩa của cái cao cả đối với đời sống tinh thần của con người.
Cái cao cả có tác động tích cực và ý nghĩa sâu sắc đối với đời sống tinh thần của con người, bởi nó giúp chúng ta vượt qua sự hạn chế của giác quan và lý trí, để nhìn thấy những khả năng vô tận của tinh thần.
Theo Kant, cái cao cả là một nguồn gốc của sự tự do và sáng tạo, vì nó cho phép chúng ta nhận ra rằng tinh thần của chúng ta không bị ràng buộc bởi những hiện tượng hữu hạn và có thể vươn tới những ý niệm cao thượng.
Cái cao cả cũng là một nguồn gốc của sự nghị lực và đạo đức, vì nó khiến chúng ta cảm thấy được sự cao thượng và tôn nghiêm của tinh thần, và khuyến khích chúng ta hành động theo những nguyên tắc lý trí và nhân đạo.
Cái cao cả cũng là một nguồn gốc của sự hưởng thụ và thẩm mỹ, vì nó mang lại cho chúng ta một sự vui sướng đặc biệt, không phải dựa trên sự hài lòng với cái đẹp hay cái dễ chịu, mà dựa trên sự ngưỡng mộ và tôn kính với cái vĩ đại và siêu phàm.
Cái cao cả cũng là một nguồn gốc của sự giao lưu và gắn kết, vì nó tạo ra một sự đồng cảm và đồng điệu giữa các con người, khi chúng ta chia sẻ những trải nghiệm và cảm xúc về cái cao cả trong tự nhiên, xã hội và nghệ thuật.
1.5. Mối quan hệ và sự khác biệt giữa cái cao cả và cái đẹp.
Cái cao cả và cái đẹp là hai phạm trù thẩm mỹ độc lập nhưng cũng có mối quan hệ và sự khác biệt với nhau, tùy thuộc vào đối tượng, cách thức và mục đích của việc thể hiện và cảm nhận các hiện tượng thẩm mỹ.
Theo các nhà mĩ học Mác-xít, cái cao cả phản ánh đặc tính của những đối tượng, hiện tượng có ý nghĩa đặc biệt tích cực đối với đời sống xã hội và hàm chứa trong bản thân những sức mạnh tiềm tàng to lớn.
Cái đẹp phản ánh đặc tính của những đối tượng, hiện tượng có sự hài hòa, cân đối và hợp mục đích, khiến con người cảm thấy hài lòng và thích thú. Cái cao cả và cái đẹp có mối quan hệ với nhau ở chỗ cả hai đều là những giá trị thẩm mỹ của con người, được phản ánh trong nghệ thuật và văn hóa, và có tác động đến đời sống tinh thần của con người.
Tuy nhiên, cái cao cả và cái đẹp cũng có sự khác biệt với nhau ở nhiều khía cạnh. Theo Kant, cái cao cả quan hệ với những hiện tượng vô-hình thức và không bị giới hạn, trong khi cái đẹp quan hệ với những hiện tượng có hình thức và hình thể.
Cái cao cả làm cho con người cảm thấy kính sợ và ngưỡng mộ, trong khi cái đẹp làm cho con người cảm thấy dễ chịu và vui sướng. Cái cao cả là một sự vui sướng gián tiếp và được trung giới, trong khi cái đẹp là một sự hài lòng trực tiếp và không bị trung giới.
Cái cao cả là một lý tưởng cao siêu, trong khi cái đẹp là một lý tưởng gần gũi. Cái cao cả là một biểu tượng về lượng, trong khi cái đẹp là một biểu tượng về chất.
2. Cái bi trong thẩm mỹ nghệ thuật.
Trong phạm trù thẩm mỹ, cái bi là một khái niệm quan trọng, liên quan đến sự đau khổ, mất mát và tuyệt vọng của con người, khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự xung đột, mâu thuẫn và bất công.
Cái bi xuất phát từ sự khác biệt giữa yêu cầu tất yếu về mặt lịch sử với việc không đủ khả năng thực hiện được yêu cầu đó trong thực tiễn. Cái bi có nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng, phương thức và mục đích của việc thể hiện và cảm nhận cái bi.
Cái bi có tác động mạnh mẽ và ý nghĩa sâu sắc đối với đời sống tinh thần của con người, bởi nó giúp chúng ta lĩnh hội cuộc sống trong sự phong phú, phức tạp có thật của nó, đồng thời khơi dậy những tình cảm cao cả, lành mạnh, kích thích những hành động mãnh liệt và sự tham gia tích cực hoạt động thực tiễn.
Cái bi cũng có mối quan hệ và sự khác biệt với cái cao cả và cái hài, là hai phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng vượt trội và siêu phàm, hoặc ngớ ngẩn và trái ngược.
2.1. Định nghĩa và đặc điểm của cái bi.
Cái bi là một phạm trù thẩm mỹ, liên quan đến sự đau khổ, mất mát và tuyệt vọng của con người, khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự xung đột, mâu thuẫn và bất công.
Theo các nhà mĩ học Mác-xít, cái bi phản ánh đặc tính của những đối tượng, hiện tượng có ý nghĩa đặc biệt tiêu cực đối với đời sống xã hội và hàm chứa trong bản thân những mâu thuẫn, xung đột to lớn.
Cái bi xuất phát từ sự khác biệt giữa yêu cầu tất yếu về mặt lịch sử với việc không đủ khả năng thực hiện được yêu cầu đó trong thực tiễn. Cái bi có những đặc điểm như sau: có tính xung đột, có tính tương đối, có tính biến đổi lịch sử và có tính đa dạng.
2.2. Nguyên nhân và nguồn gốc của cái bi.
Cái bi có nguồn gốc từ sự phát triển của xã hội loài người, từ sự đấu tranh giữa các lực lượng xã hội, từ sự đối lập giữa cái đẹp và cái xấu, giữa cái cao cả và cái hèn hạ.
Theo Hegel, cái bi là sự phản ánh của sự phát triển của tinh thần thế giới, là sự đấu tranh giữa các nguyên lý, các ý tưởng, các giá trị khác nhau. Theo Marx, cái bi là sự phản ánh của sự phát triển của xã hội loài người, là sự đấu tranh giữa các giai cấp, các nhóm xã hội, các quốc gia, các dân tộc khác nhau.
Theo Freud, cái bi là sự phản ánh của sự phát triển của nhân cách con người, là sự đấu tranh giữa các lực lượng tâm lý, các nhu cầu, các dục vọng khác nhau. Theo các nhà mĩ học, cái bi là sự phản ánh của sự đối lập giữa cái đẹp và cái xấu, giữa cái cao cả và cái hèn hạ, giữa cái mong muốn và cái thực tế.
2.3. Các loại cái bi và cách thể hiện của chúng trong tự nhiên, xã hội và nghệ thuật.
Cái bi có nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng, phương thức và mục đích của việc thể hiện và cảm nhận cái bi.
Theo đối tượng, có thể phân biệt cái bi tự nhiên và cái bi xã hội. Cái bi tự nhiên là sự xung đột giữa con người và thiên nhiên, giữa sự sống và sự chết, giữa sự vĩnh cửu và sự tạm bợ. Cái bi xã hội là sự xung đột giữa con người và xã hội, giữa cá nhân và tập thể, giữa lý tưởng và thực tế, giữa công lý và bất công.
Theo phương thức, có thể phân biệt cái bi chủ quan và cái bi khách quan. Cái bi chủ quan là sự xung đột nội tâm của con người, giữa những cảm xúc, suy nghĩ, ý thức, lương tâm. Cái bi khách quan là sự xung đột bên ngoài của con người, giữa những hành động, hành vi, quyết định, kết quả.
Theo mục đích, có thể phân biệt cái bi lịch sử và cái bi nghệ thuật. Cái bi lịch sử là sự xung đột giữa các lực lượng xã hội, giữa các giai đoạn lịch sử, giữa các sự kiện lịch sử. Cái bi nghệ thuật là sự xung đột giữa các hình ảnh, các chi tiết, các từ ngữ, các câu thơ, các khổ thơ.
2.4. Tác động và ý nghĩa của cái bi đối với đời sống tinh thần của con người.
Cái bi có tác động mạnh mẽ và ý nghĩa sâu sắc đối với đời sống tinh thần của con người, bởi nó giúp chúng ta lĩnh hội cuộc sống trong sự phong phú, phức tạp có thật của nó, đồng thời khơi dậy những tình cảm cao cả, lành mạnh, kích thích những hành động mãnh liệt và sự tham gia tích cực hoạt động thực tiễn.
Theo Aristote, cái bi có tác dụng thanh lọc tâm hồn, giải tỏa những cảm xúc tiêu cực, như sợ hãi, thương xót, giận dữ, bằng cách đưa chúng vào một trạng thái cân bằng.
Theo Schopenhauer, cái bi có tác dụng giáo dục tình cảm, nâng cao nhận thức, bằng cách đưa chúng ta ra khỏi cái thế giới đầy khổ đau, để nhìn thấy cái bản chất vĩnh hằng của mọi sự vật.
Theo Marx, cái bi có tác dụng động viên hành động, thúc đẩy tiến bộ, bằng cách đưa chúng ta vào cái thế giới đầy mâu thuẫn, để khắc phục những bất công, bất bình.
Theo các nhà mĩ học, cái bi có tác dụng tôn vinh cái đẹp, ca ngợi cái cao cả, bằng cách đưa chúng ta vào cái thế giới đầy xung đột, để chiêm ngưỡng những hình ảnh, những tác phẩm, những nhân vật biểu hiện sự đấu tranh, sự hy sinh, sự kiên cường.
2.5. Mối quan hệ và sự khác biệt giữa cái bi và cái cao cả, cái hài.
Cái bi, cái cao cả và cái hài là ba phạm trù thẩm mỹ độc lập nhưng cũng có mối quan hệ và sự khác biệt với nhau, tùy thuộc vào đối tượng, cách thức và mục đích của việc thể hiện và cảm nhận các hiện tượng thẩm mỹ.
Theo các nhà mĩ học Mác-xít, cái bi, cái cao cả và cái hài đều phản ánh đặc tính của những đối tượng, hiện tượng có ý nghĩa xã hội, có ảnh hưởng đến đời sống tinh thần của con người. Tuy nhiên, mỗi phạm trù lại phản ánh một khía cạnh khác nhau của đặc tính đó.
Cái bi phản ánh sự xung đột, mâu thuẫn, bất công, tiêu cực. Cái cao cả phản ánh sự vượt trội, siêu phàm, tích cực. Cái hài phản ánh sự ngớ ngẩn, trái ngược, tiêu cực nhưng không đáng sợ.
Theo cách thức, cái bi, cái cao cả và cái hài đều có thể được thể hiện và cảm nhận bằng nhiều phương tiện khác nhau, như ngôn ngữ, âm nhạc, hội họa, điện ảnh, văn học, kịch nghệ. Tuy nhiên, mỗi phạm trù lại có những phương tiện thể hiện và cảm nhận phù hợp hơn với bản chất của nó.
Cái bi thường được thể hiện và cảm nhận bằng những phương tiện có tính biểu cảm mạnh, như thơ, nhạc, kịch. Cái cao cả thường được thể hiện và cảm nhận bằng những phương tiện có tính trừu tượng cao, như lý luận, triết học, tôn giáo. Cái hài thường được thể hiện và cảm nhận bằng những phương tiện có tính hài hước, như truyện cười, châm biếm, hài kịch.
Theo mục đích, cái bi, cái cao cả và cái hài đều có thể được thể hiện và cảm nhận với nhiều mục đích khác nhau, như để thanh lọc, để tôn vinh, để giải trí. Tuy nhiên, mỗi phạm trù lại có một mục đích chủ yếu hơn với bản chất của nó.
3. Cái hài trong thẩm mỹ nghệ thuật.
Trong phạm trù thẩm mỹ, cái hài là một khái niệm quan trọng, liên quan đến những hiện tượng ngớ ngẩn, trái ngược, vi phạm chuẩn mực của cái đẹp, khiến con người cảm thấy vui vẻ và cười sảng khoái. Cái hài xuất phát từ sự khác biệt giữa kỳ vọng và thực tế, giữa lý trí và cảm xúc, giữa cái mong muốn và cái có thể. Cái hài có nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng, phương thức và mục đích của việc thể hiện và cảm nhận cái hài.
Cái hài có tác động tích cực và ý nghĩa xã hội sâu sắc đối với đời sống tinh thần của con người, bởi nó giúp chúng ta phê phán những cái xấu, lỗi thời, lạc hậu, đồng thời khẳng định những cái đẹp, cao cả, tiến bộ. Cái hài cũng có mối quan hệ và sự khác biệt với cái cao cả và cái bi, là hai phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng vượt trội và siêu phàm, hoặc đau khổ và tuyệt vọng.
3.1. Định nghĩa và đặc điểm của cái hài.
Cái hài là một phạm trù thẩm mỹ, liên quan đến những hiện tượng ngớ ngẩn, trái ngược, vi phạm chuẩn mực của cái đẹp, khiến con người cảm thấy vui vẻ và cười sảng khoái.
Theo các nhà mĩ học, cái hài bao hàm một ý nghĩa xã hội gắn liền với sự khẳng định lí tưởng thẩm mĩ cao cả. Nó là sự phê phán mang tính cảm xúc sáng tạo tích cực, và có sức công phá mạnh mẽ đối với những cái xấu xa lỗi thời.
Sức mạnh phê phán của nó vừa có tính phủ định lại vừa mang ý nghĩa khẳng định. Nó phủ định cái lỗi thời xấu xa nhân danh cái cao đẹp. Cái hài có những đặc điểm như sau: có tính trái ngược, có tính tương đối, có tính biến đổi lịch sử và có tính đa dạng.
3.2. Nguyên nhân và nguồn gốc của cái hài.
Cái hài có nguồn gốc từ sự phát triển của xã hội loài người, từ sự đối lập giữa kỳ vọng và thực tế, giữa lý trí và cảm xúc, giữa cái mong muốn và cái có thể.
Theo Kant, cái hài là sự phản ánh của sự phát triển của lý trí con người, là sự đối lập giữa kỳ vọng và thực tế, giữa cái nên và cái là. Khi kỳ vọng bị thất bại, lý trí bị thất vọng, nhưng cũng bị giải phóng khỏi sự ràng buộc của cái nên, và tạo ra một cảm giác thoải mái, vui vẻ.
Theo Bergson, cái hài là sự phản ánh của sự phát triển của xã hội loài người, là sự đối lập giữa lý trí và cảm xúc, giữa cái cơ địa và cái linh hoạt. Khi cảm xúc bị kìm nén, lý trí bị thách thức, nhưng cũng bị khuyến khích để phê phán, sửa chữa những cái cơ địa, cứng nhắc, và tạo ra một cảm giác thông minh, hài hước.
Theo Freud, cái hài là sự phản ánh của sự phát triển của nhân cách con người, là sự đối lập giữa cái mong muốn và cái có thể, giữa cái vô thức và cái ý thức. Khi cái mong muốn bị cấm đoán, cái vô thức bị ức chế, nhưng cũng bị giải tỏa qua những biểu hiện ngụ ý, tiểu tiết, và tạo ra một cảm giác thoát ly, hạnh phúc.
3.3. Các loại cái hài và cách thể hiện của chúng trong tự nhiên, xã hội và nghệ thuật.
Cái hài có nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng, phương thức và mục đích của việc thể hiện và cảm nhận cái hài.
Theo đối tượng, có thể phân biệt cái hài tự nhiên và cái hài xã hội. Cái hài tự nhiên là sự trái ngược giữa con người và thiên nhiên, giữa sự sống và sự chết, giữa sự vĩnh cửu và sự tạm bợ. Cái hài xã hội là sự trái ngược giữa con người và xã hội, giữa cá nhân và tập thể, giữa lý tưởng và thực tế, giữa công lý và bất công.
Theo phương thức, có thể phân biệt cái hài chủ quan và cái hài khách quan. Cái hài chủ quan là sự trái ngược nội tâm của con người, giữa những cảm xúc, suy nghĩ, ý thức, lương tâm. Cái hài khách quan là sự trái ngược bên ngoài của con người, giữa những hành động, hành vi, quyết định, kết quả.
Theo mục đích, có thể phân biệt cái hài lịch sử và cái hài nghệ thuật. Cái hài lịch sử là sự trái ngược giữa các lực lượng xã hội, giữa các giai đoạn lịch sử, giữa các sự kiện lịch sử. Cái hài nghệ thuật là sự trái ngược giữa các hình ảnh, các chi tiết, các từ ngữ, các câu thơ, các khổ thơ.
3.4. Tác động và ý nghĩa của cái hài đối với đời sống tinh thần của con người.
Cái hài có tác động tích cực và ý nghĩa xã hội sâu sắc đối với đời sống tinh thần của con người, bởi nó giúp chúng ta phê phán những cái xấu, lỗi thời, lạc hậu, đồng thời khẳng định những cái đẹp, cao cả, tiến bộ.
Theo Aristote, cái hài có tác dụng thanh lọc tâm hồn, giải tỏa những cảm xúc tiêu cực, như sợ hãi, thương xót, giận dữ, bằng cách đưa chúng vào một trạng thái cân bằng.
Theo Schopenhauer, cái hài có tác dụng giáo dục tình cảm, nâng cao nhận thức, bằng cách đưa chúng ta ra khỏi cái thế giới đầy khổ đau, để nhìn thấy cái bản chất vĩnh hằng của mọi sự vật.
Theo Marx, cái hài có tác dụng động viên hành động, thúc đẩy tiến bộ, bằng cách đưa chúng ta vào cái thế giới đầy mâu thuẫn, để khắc phục những bất công, bất bình.
Theo các nhà mĩ học, cái hài có tác dụng tôn vinh cái đẹp, ca ngợi cái cao cả, bằng cách đưa chúng ta vào cái thế giới đầy trái ngược, để chiêm ngưỡng những hình ảnh, những tác phẩm, những nhân vật biểu hiện sự đấu tranh, sự hy sinh, sự kiên cường.
3.5. Mối quan hệ và sự khác biệt giữa cái hài và cái cao cả, cái bi.
Cái hài có mối quan hệ và sự khác biệt với cái cao cả và cái bi, là hai phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng vượt trội và siêu phàm, hoặc đau khổ và tuyệt vọng.
Theo Hegel, cái hài là sự phản ánh của sự phát triển của tinh thần thế giới, là sự đối lập giữa các nguyên lý, các ý tưởng, các giá trị khác nhau. Cái cao cả là sự phản ánh của sự thống nhất của tinh thần thế giới, là sự hài hòa giữa các nguyên lý, các ý tưởng, các giá trị cao nhất. Cái bi là sự phản ánh của sự rạn nứt của tinh thần thế giới, là sự chia rẽ giữa các nguyên lý, các ý tưởng, các giá trị không thể dung hòa.
Theo các nhà mĩ học, cái hài là sự phản ánh của sự đối lập giữa cái đẹp và cái xấu, giữa cái cao cả và cái hèn hạ, giữa cái mong muốn và cái thực tế. Cái cao cả là sự phản ánh của sự vượt trội của cái đẹp, giữa cái cao cả và cái bình thường, giữa cái lý tưởng và cái có thể. Cái bi là sự phản ánh của sự thất bại của cái đẹp, giữa cái cao cả và cái tầm thường, giữa cái lý tưởng và cái không thể.
4. Cuộc sống thực tiễn hiện nay.
Trong phạm trù thẩm mỹ, cái cao cả, cái bi và cái hài là ba khái niệm quan trọng, phản ánh những mặt khác nhau của đời sống tinh thần của con người.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ trình bày về liên hệ thực tiễn vào cuộc sống hiện nay đối với cái cao cả, cái bi và cái hài trong thẩm mỹ nghệ thuật, nhằm làm sáng tỏ những giá trị và ý nghĩa của chúng đối với đời sống tinh thần của con người. Bài viết sẽ được chia làm ba phần chính, tương ứng với ba khái niệm trên.
4.1. Liên hệ thực tiễn vào cuộc sống hiện nay đối với cái cao cả.
Cái cao cả là một phạm trù thẩm mỹ, liên quan đến những hiện tượng và khách thể có ý nghĩa xã hội tích cực, có ảnh hưởng đến đời sống tinh thần của các dân tộc hoặc toàn nhân loại.
Trong cuộc sống hiện nay, cái cao cả được thể hiện qua nhiều lĩnh vực khác nhau, như văn hóa, nghệ thuật, khoa học, chính trị, tôn giáo, đạo đức… Cái cao cả giúp con người có những khát vọng, mục tiêu, lý tưởng cao đẹp, vượt qua những khó khăn, thử thách, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Trong văn hóa, cái cao cả được thể hiện qua những tác phẩm văn học, nghệ thuật, mang đậm bản sắc dân tộc, phản ánh những giá trị văn hóa truyền thống và hiện đại. Trong nghệ thuật, cái cao cả được thể hiện qua những tác phẩm có tính sáng tạo, độc đáo, tinh tế, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của nghệ sĩ.
Trong khoa học, cái cao cả được thể hiện qua những phát minh, sáng chế, khám phá, mang lại những lợi ích cho nhân loại, mở rộng kiến thức, tầm nhìn, trí tuệ của con người. Trong chính trị, cái cao cả được thể hiện qua những chủ nghĩa, lý tưởng, đường lối, chính sách, nhằm đem lại hòa bình, hạnh phúc, phúc lợi cho dân tộc, quốc gia, thế giới.
Trong tôn giáo, cái cao cả được thể hiện qua những giáo lý, giáo pháp, nhằm hướng dẫn con người đến sự giải thoát, cứu rỗi, viên mãn. Trong đạo đức, cái cao cả được thể hiện qua những hành vi, thái độ, phẩm chất, nhằm thể hiện sự tốt đẹp, cao thượng, nhân văn của con người.
– Ví dụ cái cao cả [Mẫu 1]: Một ví dụ về cái cao cả trong văn hóa là bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng. Bài thơ này kể về những chiến sĩ Việt Nam đã hy sinh trên con đường Tây Tiến để giải phóng biên giới Tây Nguyên và Campuchia. Bài thơ ca ngợi tinh thần anh hùng, quyết tâm, hy sinh và tình yêu quê hương của những người lính. Bài thơ cũng thể hiện sự đồng cảm, biết ơn và tôn vinh của nhà thơ đối với những người đã hiến dâng cho tổ quốc. Bài thơ là một tác phẩm văn học có giá trị thẩm mỹ cao, mang đậm bản sắc dân tộc và phản ánh những giá trị văn hóa truyền thống và hiện đại của Việt Nam.
– Ví dụ cái cao cả [Mẫu 2]: Một ví dụ về cái cao cả trong khoa học là vắc-xin COVID-19. Đây là một trong những phát minh khoa học quan trọng nhất của nhân loại trong thời đại hiện nay. Vắc-xin COVID-19 được phát triển bởi nhiều nhà khoa học, tổ chức và quốc gia trên thế giới, với mục tiêu chung là ngăn chặn sự lây lan của đại dịch COVID-19, bảo vệ sức khỏe và tính mạng của hàng tỷ người. Vắc-xin COVID-19 là kết quả của sự sáng tạo, nỗ lực, hợp tác và trách nhiệm của con người đối với nhau. Vắc-xin COVID-19 cũng mở rộng kiến thức, tầm nhìn và trí tuệ của con người về lĩnh vực y tế, sinh học và công nghệ.
– Ví dụ cái cao cả [Mẫu 3]: Một ví dụ về cái cao cả trong tôn giáo là Đức Phật Thích Ca. Đức Phật là người đã đạt được giác ngộ hoàn toàn, giải thoát khỏi luân hồi và khổ đau. Đức Phật là biểu tượng của sự trí tuệ, từ bi, bình an và viên mãn. Đức Phật đã dạy cho con người đường lối tu hành để đến với sự giải thoát, cứu rỗi, an lạc. Đức Phật cũng đã thể hiện tinh thần anh hùng, quyết tâm, hy sinh và tình yêu thương đối với chúng sinh. Đức Phật là một tác phẩm nghệ thuật có tính sáng tạo, độc đáo, tinh tế, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của nghệ sĩ.
4.2. Liên hệ thực tiễn vào cuộc sống hiện nay đối với cái bi.
Cái bi là một phạm trù thẩm mỹ, liên quan đến sự đau khổ, mất mát và tuyệt vọng của con người, khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự xung đột, mâu thuẫn và bất công.
Trong cuộc sống hiện nay, cái bi cũng xuất hiện ở nhiều lĩnh vực khác nhau, như văn hóa, nghệ thuật, khoa học, chính trị, tôn giáo, đạo đức… Cái bi giúp con người có những cảm thông, đồng cảm, thấu hiểu, chia sẻ với những nỗi khổ, nỗi đau của bản thân và người khác. Cái bi cũng giúp con người có những động lực, sự kiên cường, hy vọng, vượt qua những khó khăn, thử thách, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Trong văn hóa, cái bi được thể hiện qua những tác phẩm văn học, nghệ thuật, phản ánh những bi kịch, bi thảm, bi đát của lịch sử, của cuộc sống. Trong nghệ thuật, cái bi được thể hiện qua những tác phẩm có tính xúc động, lay động, thấm đẫm những nước mắt, những tiếng thở, những tiếng than của nghệ sĩ.
Trong khoa học, cái bi được thể hiện qua những thất bại, sai lầm, tai nạn, mang lại những hậu quả đáng tiếc cho nhân loại, hạn chế kiến thức, tầm nhìn, trí tuệ của con người. Trong chính trị, cái bi được thể hiện qua những chiến tranh, xung đột, bạo lực, nhằm đem lại sự hủy diệt, đau khổ, bất hạnh cho dân tộc, quốc gia, thế giới.
Trong tôn giáo, cái bi được thể hiện qua những thử thách, cám dỗ, tội lỗi, nhằm đưa con người đến sự rơi rụng, đau đớn, khổ não. Trong đạo đức, cái bi được thể hiện qua những hành vi, thái độ, phẩm chất, nhằm thể hiện sự xấu xa, hèn hạ, vô nhân của con người.
– Ví dụ cái bi [Mẫu 1]: Một ví dụ về cái bi trong văn hóa là bộ phim Đất Phương Nam của đạo diễn Trần Văn Thủy. Bộ phim này kể về cuộc sống của những người dân miền Nam Việt Nam trước và sau ngày 30/4/1975, khi mà sự thay đổi chính trị đã gây ra nhiều biến động, mất mát và đau khổ cho họ. Bộ phim là một tác phẩm nghệ thuật có tính xúc động cao, phản ánh những bi kịch, bi thảm, bi đát của lịch sử, của cuộc sống. Bộ phim cũng thể hiện sự cảm thông, đồng cảm, thấu hiểu và chia sẻ của đạo diễn đối với những nỗi khổ, nỗi đau của bản thân và người khác.
– Ví dụ cái bi [Mẫu 2]: Một ví dụ về cái bi trong khoa học là vụ nổ phản ứng hạt nhân Chernobyl. Đây là một trong những tai nạn hạt nhân nghiêm trọng nhất trong lịch sử, xảy ra vào ngày 26/4/1986 tại nhà máy điện hạt nhân Chernobyl ở Liên Xô (nay là Ukraina). Vụ nổ đã gây ra sự rò rỉ phóng xạ lớn, ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng của hàng ngàn người, cũng như gây ô nhiễm môi trường và hủy hoại đất đai. Vụ nổ là kết quả của những thất bại, sai lầm, thiếu sót trong thiết kế, quản lý và vận hành của nhà máy. Vụ nổ cũng mang lại những hậu quả đáng tiếc cho nhân loại, hạn chế kiến thức, tầm nhìn và trí tuệ của con người về lĩnh vực hạt nhân.
– Ví dụ cái bi [Mẫu 3]: Một ví dụ về cái bi trong tôn giáo là Chúa Giêsu bị đóng đinh trên thập giá. Chúa Giêsu là vị cứu thế của nhân loại. Chúa Giêsu đã dạy cho con người đường lối sống theo lẽ công bình, nhân ái, tha thứ và hy sinh. Chúa Giêsu cũng đã thể hiện sự biết ơn, tôn vinh và vâng lời Thiên Chúa. Chúa Giêsu đã bị bịt mắt, chế nhạo, đánh đập, đóng đinh trên thập giá và chết vì tội lỗi của nhân loại. Chúa Giêsu là một bi kịch lịch sử, phản ánh những bi thảm, bi đát của cuộc sống. Chúa Giêsu cũng là một biểu tượng của sự từ bi, nhân hậu, can đảm và hy vọng của con người.
4.3. Liên hệ thực tiễn vào cuộc sống hiện nay đối với cái hài.
Cái hài là một phạm trù thẩm mỹ, liên quan đến những hiện tượng ngớ ngẩn, trái ngược, vi phạm chuẩn mực của cái đẹp, khiến con người cảm thấy vui vẻ và cười sảng khoái.
Trong cuộc sống hiện nay, cái hài cũng có mặt ở nhiều lĩnh vực khác nhau, như văn hóa, nghệ thuật, khoa học, chính trị, tôn giáo, đạo đức… Cái hài giúp con người có những tiếng cười, niềm vui, sự thoải mái, giải trí trong cuộc sống. Cái hài cũng giúp con người có những phê phán, châm biếm, trào phúng những cái xấu, lỗi thời, lạc hậu, đồng thời khẳng định những cái đẹp, cao cả, tiến bộ.
Trong văn hóa, cái hài được thể hiện qua những tác phẩm văn học, nghệ thuật, mang đậm tính hài hước, khôi hài, hóm hỉnh, phản ánh những tình huống, nhân vật, sự kiện trái ngược, ngớ ngẩn, vi phạm chuẩn mực. Trong nghệ thuật, cái hài được thể hiện qua những tác phẩm có tính sáng tạo, độc đáo, tinh tế, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của nghệ sĩ.
Trong khoa học, cái hài được thể hiện qua những phát minh, sáng chế, khám phá, mang lại những lợi ích cho nhân loại, mở rộng kiến thức, tầm nhìn, trí tuệ của con người. Trong chính trị, cái hài được thể hiện qua những chủ nghĩa, lý tưởng, đường lối, chính sách, nhằm đem lại hòa bình, hạnh phúc, phúc lợi cho dân tộc, quốc gia, thế giới.
Trong tôn giáo, cái hài được thể hiện qua những giáo lý, giáo pháp, nhằm hướng dẫn con người đến sự giải thoát, cứu rỗi, viên mãn. Trong đạo đức, cái hài được thể hiện qua những hành vi, thái độ, phẩm chất, nhằm thể hiện sự tốt đẹp, cao thượng, nhân văn của con người.
– Ví dụ cái hài [Mẫu 1]: Một ví dụ về cái hài trong văn hóa là bộ truyện Doraemon của tác giả Fujiko F. Fujio. Bộ truyện này kể về cuộc phiêu lưu của một chú mèo máy tên Doraemon và cậu bé Nobita, cùng với những người bạn của họ. Bộ truyện mang đậm tính hài hước, khôi hài, hóm hỉnh, phản ánh những tình huống ngớ ngẩn, trái ngược, vi phạm chuẩn mực của cuộc sống. Bộ truyện cũng thể hiện sự sáng tạo, độc đáo, tinh tế của tác giả, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của nhân vật.
– Ví dụ cái hài [Mẫu 2]: Một ví dụ về cái hài trong khoa học là bộ phim The Big Bang Theory. Bộ phim này kể về cuộc sống của bốn nhà khoa học trẻ tài năng và cô hàng xóm xinh đẹp của họ. Bộ phim là một tác phẩm nghệ thuật có tính hài hước, khôi hài, hóm hỉnh, phản ánh những mâu thuẫn, xung đột, vi phạm chuẩn mực giữa những người có trí tuệ cao và những người bình thường. Bộ phim cũng thể hiện sự sáng tạo, độc đáo, tinh tế của đạo diễn, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của diễn viên.
– Ví dụ cái hài [Mẫu 3]: Một ví dụ về cái hài trong tôn giáo là bộ phim Life of Brian. Bộ phim này kể về cuộc đời của một người đàn ông tên Brian, sinh ra cùng ngày với Chúa Giêsu và bị nhầm là vị cứu thế. Bộ phim là một tác phẩm nghệ thuật có tính hài hước, châm biếm, trào phúng, phản ánh những tình huống ngớ ngẩn, trái ngược, vi phạm chuẩn mực của tôn giáo. Bộ phim cũng thể hiện sự sáng tạo, độc đáo, tinh tế của đạo diễn, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của diễn viên.
5. Tại sao cái đẹp mang tính phổ biến? Cái bi, cái hài mang tính đặc thù?
Trong phạm trù thẩm mỹ, cái đẹp, cái bi và cái hài là ba khái niệm quan trọng, phản ánh những mặt khác nhau của đời sống tinh thần của con người. Tuy nhiên, tại sao cái đẹp lại mang tính phổ biến, trong khi cái bi, cái hài lại mang tính đặc thù? Điều này có liên quan đến những thuộc tính thẩm mỹ của các sự vật, hay đến những cảm nhận và phản ứng của con người?
Để trả lời những câu hỏi này, bài viết này sẽ trình bày về các quan điểm và biểu hiện của cái đẹp, cái bi và cái hài trong thẩm mỹ nghệ thuật, nhằm làm sáng tỏ những giá trị và ý nghĩa của chúng đối với đời sống tinh thần của con người. Bài viết sẽ được chia làm ba phần chính, tương ứng với ba khái niệm dưới đây.
5.1. Tại sao cái đẹp mang tính phổ biến?
Cái đẹp mang tính phổ biến, vì cái đẹp trước hết là những thuộc tính thẩm mỹ vốn có của các sự vật trong thiên nhiên, trong sản xuất vật chất và tinh thần, trong nghệ thuật.
Theo các nhà mĩ học, cái đẹp là phạm trù mĩ học cơ bản và trung tâm, phản ánh những mặt khác nhau của đời sống tinh thần của con người. Cái đẹp có mặt ở khắp nơi: trong tự nhiên, trong xã hội và trong nghệ thuật. Ở đâu có hoạt động của con người ở đấy có cái đẹp: bầu trời đẹp, cành hoa đẹp, cuộc sống đẹp, cái nhà đẹp, chiếc áo đẹp, công việc đẹp, hành động đẹp, tư tưởng đẹp, khuôn mặt đẹp…
Cái đẹp là cái thường trực, luôn có mặt trong ý thức con người. Con người không một phút nào sao nhãng, rời bỏ được cái đẹp. Dù là lúc lao động, lúc vui chơi giải trí, lúc nghiên cứu khoa học; trong sinh hoạt gia đình, ngoài đời sống cộng đồng… Cái đẹp như là thước đo, là chuẩn mực đi kèm liền bên cạnh cái chuẩn mực thước đo khác trong đời sống con người.
Không phải ngẫu nhiên mà CHÂN-THIỆN- MỸ ĐI LIỀN VỚI NHAU. Vì vậy, cái đẹp mang tính phổ biến, là cái chung, cái chung của con người, cái chung của xã hội, cái chung của nhân loại.
5.2. Tại sao cái bi, cái hài mang tính đặc thù?
Cái bi, cái hài mang tính đặc thù, vì cái bi, cái hài là những phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng vượt trội và siêu phàm, hoặc đau khổ và tuyệt vọng, hoặc ngớ ngẩn và trái ngược, khiến con người cảm thấy xúc động, lay động, vui vẻ và cười sảng khoái.
Theo các nhà mĩ học, cái bi, cái hài là những phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự xung đột, mâu thuẫn và bất công.
Cái bi liên quan đến sự đau khổ, mất mát và tuyệt vọng của con người, khi đối diện với những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự xung đột, mâu thuẫn và bất công. Cái bi là sự thất bại, hay cái chết của cái đẹp. Cái bi là nước mắt răn đời. Cái bi làm cho con người cảm thấy xúc động, lay động, thương xót, đồng cảm, chia sẻ với những nỗi khổ, nỗi đau của bản thân và người khác. Cái bi cũng giúp con người có những động lực, sự kiên cường, hy vọng, vượt qua những khó khăn, thử thách, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái bi được thể hiện qua những tác phẩm có tính xúc động, lay động, thấm đẫm những nước mắt, những tiếng thở, những tiếng than của nghệ sĩ. Như bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử, bài hát “Biển nhớ” của Trịnh Công Sơn, bức tranh “Guernica” của Picasso, bộ phim “Titanic” của James Cameron…
Cái hài liên quan đến những hiện tượng ngớ ngẩn, trái ngược, vi phạm chuẩn mực của cái đẹp, khiến con người cảm thấy vui vẻ và cười sảng khoái. Cái hài là sự đối lập giữa cái đẹp và cái xấu, giữa cái cao cả và cái hèn hạ, giữa cái mong muốn và cái thực tế. Cái hài là sự phản ánh của sự phát triển của tinh thần thế giới, là sự đối lập giữa các nguyên lý, các ý tưởng, các giá trị khác nhau.
Cái hài làm cho con người cảm thấy vui vẻ, cười sảng khoái, giải tỏa những cảm xúc tiêu cực, như sợ hãi, thương xót, giận dữ, bằng cách đưa chúng vào một trạng thái cân bằng. Cái hài cũng giúp con người có những phê phán, châm biếm, trào phúng những cái xấu, lỗi thời, lạc hậu, đồng thời khẳng định những cái đẹp, cao cả, tiến bộ.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái hài được thể hiện qua những tác phẩm có tính hài hước, khôi hài, hóm hỉnh, phản ánh những tình huống, nhân vật, sự kiện trái ngược, ngớ ngẩn, vi phạm chuẩn mực. Như bài thơ “Tây tiến” của Quang Dũng, bài hát “Chuyện tình Lan và Điệp” của Nguyễn Văn Đông, bức tranh “Mona Lisa” của Leonardo da Vinci, bộ phim “Mr. Bean” của Rowan Atkinson…
5.3. Kết luận
Như vậy, qua bài viết này, chúng ta đã có cái nhìn tổng quan về các khái niệm cái đẹp, cái bi và cái hài trong thẩm mỹ, cũng như những quan điểm và biểu hiện của chúng trong thẩm mỹ nghệ thuật. Cái đẹp, cái bi và cái hài là những phạm trù thẩm mỹ quan trọng, phản ánh những mặt khác nhau của đời sống tinh thần của con người.
Cái đẹp mang tính phổ biến, vì cái đẹp trước hết là những thuộc tính thẩm mỹ vốn có của các sự vật trong thiên nhiên, trong sản xuất vật chất và tinh thần, trong nghệ thuật. Cái bi, cái hài mang tính đặc thù, vì cái bi, cái hài liên quan đến những hiện tượng vượt trội và siêu phàm, hoặc đau khổ và tuyệt vọng, hoặc ngớ ngẩn và trái ngược, khiến con người cảm thấy xúc động, lay động, vui vẻ và cười sảng khoái.
Các khái niệm này không chỉ có giá trị thẩm mỹ, mà còn có giá trị nhân văn, giáo dục và phản ánh sự phát triển của tinh thần thế giới. Tuy nhiên, đây cũng là những khái niệm phức tạp và đa chiều, có nhiều cách hiểu và biểu hiện khác nhau, tùy thuộc vào thời đại, văn hóa, cá nhân và nghệ thuật.
Do đó, việc nghiên cứu sâu hơn về các khái niệm này cũng như những mối liên hệ và tương tác giữa chúng là một hướng nghiên cứu hấp dẫn và có ý nghĩa cho mỹ học và nghệ thuật.
6. Sự ảnh hưởng từ cái nghịch lí và cái thô kệch đối với cái cao cả, cái bi, cái hài.
Cái nghịch lí và cái thô kệch là hai phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng vượt trội và siêu phàm, hoặc thô lỗ và tục tằn, khiến con người cảm thấy ngạc nhiên, kinh ngạc, hoặc khó chịu, ghê tởm. Cái nghịch lí và cái thô kệch có ảnh hưởng đến cái cao cả, cái bi, cái hài, tạo ra những hiệu ứng thẩm mỹ đặc biệt.
Theo các nhà mĩ học, cái nghịch lí và cái thô kệch là những phạm trù thẩm mỹ khác, liên quan đến những hiện tượng tự nhiên hoặc nghệ thuật biểu hiện sự vượt trội và siêu phàm, hoặc thô lỗ và tục tằn:
6.1. Cái nghịch lý.
Cái nghịch lí là sự đối lập giữa hai khía cạnh, hai mặt, hai ý nghĩa của cùng một hiện tượng, khiến con người cảm thấy ngạc nhiên, kinh ngạc, thán phục, hoặc châm biếm, trào phúng, chế giễu. Cái nghịch lí là sự phản ánh của sự phát triển của tinh thần thế giới, là sự đối lập giữa các nguyên lý, các ý tưởng, các giá trị khác nhau. Cái nghịch lí có ảnh hưởng đến cái cao cả, cái bi, cái hài, tạo ra những hiệu ứng thẩm mỹ đặc biệt.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái nghịch lí được thể hiện qua những tác phẩm có tính sáng tạo, độc đáo, tinh tế, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của nghệ sĩ. Như bài thơ “Tự tình” của Hồ Xuân Hương, bài hát “Imagine” của John Lennon, bức tranh “The Persistence of Memory” của Salvador Dali, bộ phim “The Matrix” của Wachowski Brothers…
6.2. Cái thô kệch.
Cái thô kệch là sự thô lỗ, tục tằn, bẩn thỉu, ghê rợn, kinh dị của các hiện tượng, khiến con người cảm thấy khó chịu, ghê tởm, sợ hãi, hoặc chế nhạo, khinh bỉ, coi thường. Cái thô kệch là sự phản ánh của sự suy đồi của tinh thần thế giới, là sự vi phạm của các nguyên lý, các ý tưởng, các giá trị cao cả. Cái thô kệch có ảnh hưởng đến cái cao cả, cái bi, cái hài, tạo ra những hiệu ứng thẩm mỹ đặc biệt.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái thô kệch được thể hiện qua những tác phẩm có tính phản động, phản văn hóa, phản thẩm mỹ, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của nghệ sĩ. Như bài thơ “Bánh trôi nước” của Nguyễn Bính, bài hát “Smells Like Teen Spirit” của Nirvana, bức tranh “The Scream” của Edvard Munch, bộ phim “Saw” của James Wan…
6.3. Ý kiến khác.
Theo tôi, sự ảnh hưởng từ cái nghịch lí và cái thô kệch đối với cái cao cả, cái bi, cái hài là một vấn đề phức tạp và đa chiều, không có một câu trả lời đơn giản. Tuy nhiên, tôi có thể đưa ra một số ý kiến như sau:
– Cái nghịch lí và cái thô kệch là hai phạm trù thẩm mỹ khác nhau, nhưng cũng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Cả hai đều phản ánh sự đối lập, sự mâu thuẫn, sự xung đột giữa các giá trị, các nguyên lý, các ý tưởng trong cuộc sống và trong nghệ thuật. Cả hai đều có thể gây ra những cảm xúc mạnh mẽ, khác biệt, đôi khi trái ngược nhau ở người tiếp nhận.
– Cái nghịch lí và cái thô kệch có ảnh hưởng đến cái cao cả, cái bi, cái hài bằng cách làm nổi bật, làm tăng cường, hoặc làm suy yếu, làm phá vỡ những phạm trù thẩm mỹ này. Cái nghịch lí có thể tạo ra cái cao cả bằng cách biểu hiện sự vượt trội, sự siêu phàm, sự khác biệt của một hiện tượng, một nhân vật, một tác phẩm. Cái nghịch lí cũng có thể tạo ra cái bi bằng cách biểu hiện sự mất mát, sự thất bại, sự hy sinh của một lý tưởng, một giá trị, một tình yêu. Cái nghịch lí cũng có thể tạo ra cái hài bằng cách biểu hiện sự châm biếm, sự trào phúng, sự chế giễu của một hiện tượng, một nhân vật, một tác phẩm.
– Cái thô kệch cũng có thể tạo ra cái cao cả bằng cách biểu hiện sự thách thức, sự phản kháng, sự phá bỏ những quy tắc, những tiêu chuẩn, những khuôn mẫu của xã hội và của nghệ thuật. Cái thô kệch cũng có thể tạo ra cái bi bằng cách biểu hiện sự đau khổ, sự bất công, sự bị hành hạ, sự bị khinh bỉ của một hiện tượng, một nhân vật, một tác phẩm. Cái thô kệch cũng có thể tạo ra cái hài bằng cách biểu hiện sự khinh thường, sự coi nhẹ, sự coi khinh của một hiện tượng, một nhân vật, một tác phẩm.
Tóm lại, tôi nghĩ rằng sự ảnh hưởng từ cái nghịch lí và cái thô kệch đối với cái cao cả, cái bi, cái hài là một vấn đề phong phú và đa dạng, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như bối cảnh, mục đích, phương pháp, phong cách của người sáng tạo và người tiếp nhận.
7. Suy nghĩ về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh phổ thông về cái cao cả cái bi cái hài.
Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh phổ thông về cái cao cả, cái bi, cái hài là một nhiệm vụ quan trọng, nhằm nâng cao nhận thức, tình cảm và sáng tạo thẩm mỹ của học sinh, đồng thời góp phần phát triển nhân cách, đạo đức và lý tưởng của học sinh.
Trong bài viết này, tôi sẽ nêu lên những nội dung và phương pháp giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về ba khái niệm thẩm mỹ chính: cái cao cả, cái bi và cái hài. Để thực hiện được mục tiêu này, cần có những nội dung và phương pháp giáo dục thẩm mỹ phù hợp, như sau:
– Nội dung giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái cao cả, cái bi, cái hài bao gồm những kiến thức, kỹ năng và thái độ liên quan đến cái cao cả, cái bi, cái hài trong các lĩnh vực khác nhau, như lịch sử, đời sống, nghệ thuật… Học sinh sẽ được học về những định nghĩa, tiêu chí, đặc điểm, biểu hiện của cái cao cả, cái bi, cái hài; những nguyên tắc, phương pháp, kỹ thuật để nhận biết, đánh giá, phê bình, sáng tạo về cái cao cả, cái bi, cái hài; những tác động, ảnh hưởng, giá trị của cái cao cả, cái bi, cái hài đối với bản thân, xã hội, nhân loại. Học sinh cũng sẽ được học về những ví dụ, mẫu mực, tác phẩm, hiện tượng có tính cao cả trong các lĩnh vực khác nhau, như những anh hùng, nhà khoa học, nghệ sĩ, tác phẩm kinh điển…
– Phương pháp giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái cao cả, cái bi, cái hài bao gồm những cách thức, hình thức, công cụ để truyền đạt, trao đổi, tương tác, thực hành về cái cao cả, cái bi, cái hài. Học sinh sẽ được tham gia vào các hoạt động giáo dục thẩm mỹ có tính chủ động, sáng tạo, tương tác, như thảo luận, tranh luận, báo cáo, thuyết trình, phỏng vấn, khảo sát, thăm dò, thực tế, tham quan, quan sát, thí nghiệm, thực hành, mô phỏng, biểu diễn, sáng tác, thiết kế, sản xuất, trưng bày, triển lãm… Học sinh cũng sẽ được sử dụng các công cụ giáo dục thẩm mỹ có tính hiện đại, đa phương tiện, như sách, báo, tạp chí, truyện tranh, phim ảnh, âm nhạc, hội họa, điêu khắc, kịch nghệ, múa, thơ ca, trò chơi, máy tính, internet, điện thoại, máy ảnh, máy quay…
7.1. Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái cao cả.
Cái cao cả là một khái niệm thẩm mỹ, phản ánh những tư tưởng, lý tưởng cao đẹp, hướng tới những giá trị nhân văn, xã hội, văn hóa, khoa học, nghệ thuật. Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái cao cả có mục tiêu là nâng cao nhận thức, tình cảm và sáng tạo thẩm mỹ của học sinh, đồng thời góp phần phát triển nhân cách, đạo đức và lý tưởng của học sinh.
Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh phổ thông về cái cao cả giúp học sinh có những tư tưởng, lý tưởng cao đẹp, hướng tới những giá trị nhân văn, xã hội, văn hóa, khoa học, nghệ thuật. Học sinh sẽ biết kính trọng, ngưỡng mộ, học hỏi những điều cao cả trong lịch sử, trong đời sống, trong nghệ thuật, như những anh hùng, những nhà khoa học, những nghệ sĩ, những tác phẩm kinh điển… Học sinh sẽ có động lực, khát vọng, nỗ lực để phấn đấu, sáng tạo, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái cao cả được thể hiện qua những tác phẩm có tính truyền cảm, lay động, thấm đẫm những tình cảm, ý chí, tâm hồn của nghệ sĩ. Như bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng, bài hát “Imagine” của John Lennon, bức tranh “The Starry Night” của Vincent van Gogh, bộ phim “Schindler’s List” của Steven Spielberg…
7.2. Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái bi.
Cái bi là một khái niệm thẩm mỹ, phản ánh những nỗi khổ, nỗi đau, sự thất bại hay cái chết của cái đẹp trong cuộc đấu tranh không khoan nhượng với lực lượng đối lập. Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái bi có mục tiêu là nâng cao cảm xúc, cảm thông, đồng cảm, chia sẻ của học sinh, đồng thời góp phần phát triển nhân cách, đạo đức và lý tưởng của học sinh.
Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh phổ thông về cái bi giúp học sinh có những cảm xúc, cảm thông, đồng cảm, chia sẻ với những nỗi khổ, nỗi đau của bản thân và người khác. Học sinh sẽ biết trân trọng, bảo vệ, yêu thương những điều đẹp, những giá trị trong cuộc sống, trong nghệ thuật, như những người thân, những bạn bè, những tình yêu, những tác phẩm nghệ thuật… Học sinh sẽ có những động lực, sự kiên cường, hy vọng, vượt qua những khó khăn, thử thách, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái bi được thể hiện qua những tác phẩm có tính xúc động, lay động, thấm đẫm những nước mắt, những tiếng thở, những tiếng than của nghệ sĩ. Như bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử, bài hát “Biển nhớ” của Trịnh Công Sơn, bức tranh “Guernica” của Picasso, bộ phim “Titanic” của James Cameron…
7.3. Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái hài.
Cái hài là một khái niệm thẩm mỹ, phản ánh những tình huống, nhân vật, sự kiện trái ngược, ngớ ngẩn, vi phạm chuẩn mực, gây ra sự cười sảng khoái, vui vẻ, giải tỏa những cảm xúc tiêu cực. Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về cái hài có mục tiêu là nâng cao cảm xúc, cảm giác, cười sảng khoái, vui vẻ, đồng thời góp phần phát triển nhân cách, đạo đức và lý tưởng của học sinh.
Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh phổ thông về cái hài giúp học sinh có những cảm xúc, cảm giác, cười sảng khoái, vui vẻ, giải tỏa những cảm xúc tiêu cực, như sợ hãi, thương xót, giận dữ, bằng cách đưa chúng vào một trạng thái cân bằng. Học sinh sẽ biết phê phán, châm biếm, trào phúng những cái xấu, lỗi thời, lạc hậu, đồng thời khẳng định những cái đẹp, cao cả, tiến bộ. Học sinh sẽ có những kỹ năng, kỹ thuật, phương pháp để biểu hiện, truyền đạt, ghi nhớ, tưởng tượng về các hiện tượng thẩm mỹ.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái hài được thể hiện qua những tác phẩm có tính hài hước, khôi hài, hóm hỉnh, phản ánh những tình huống, nhân vật, sự kiện trái ngược, ngớ ngẩn, vi phạm chuẩn mực. Như bài thơ “Tây tiến” của Quang Dũng, bài hát “Chuyện tình Lan và Điệp” của Nguyễn Văn Đông, bức tranh “Mona Lisa” của Leonardo da Vinci, bộ phim “Mr. Bean” của Rowan Atkinson…
7.4. Kết luận.
Trong bài viết này, tôi đã trình bày về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về ba khái niệm thẩm mỹ chính: cái cao cả, cái bi và cái hài. Tôi đã nêu lên những nội dung và phương pháp giáo dục thẩm mỹ cho học sinh về ba khái niệm này, cũng như những ví dụ cụ thể trong các lĩnh vực khác nhau.
Tôi đã chứng minh rằng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng và cần thiết, vì nó giúp học sinh phát triển toàn diện về nhân cách, đạo đức và lý tưởng. Tôi cũng đã đưa ra một số kiến nghị để cải thiện và phát huy giáo dục thẩm mỹ cho học sinh trong thời đại hiện nay.
8. Nâng cao trình độ đội ngũ giáo viên giảng dạy gắn liền với cái cao cả, cái bi, cái hài.
Nâng cao trình độ đội ngũ giáo viên giảng dạy gắn liền với cái cao cả, cái bi, cái hài là một nhiệm vụ cấp bách, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, phát triển nhân cách, đạo đức và lý tưởng của học sinh, sinh viên, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại. Đội ngũ giáo viên giảng dạy đòi hỏi phải có những phương án, cách thức tiếp cận, phương pháp giảng dạy, lộ trình học tập bổ sung kiến thức dành cho thầy cô giảng dạy, kinh nghiệm áp dụng thực tế, như sau:
8.1. Giáo viên giảng dạy cái cao cả.
Cái cao cả là khát vọng, mục tiêu, lý tưởng mà giáo viên giảng dạy hướng tới. Cái cao cả của giáo viên giảng dạy là gì?
Theo tôi, cái cao cả của giáo viên giảng dạy là đóng góp cho sự phát triển của đất nước, xã hội, nhân loại bằng cách truyền đạt kiến thức, kỹ năng, tư duy, tình yêu học hỏi cho thế hệ trẻ. Để làm được điều này, giáo viên giảng dạy cần nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ, tin học, cập nhật liên tục những tiến bộ khoa học, công nghệ, văn hóa, xã hội trong và ngoài nước.
Giáo viên giảng dạy cần rèn luyện phẩm chất đạo đức, tinh thần trách nhiệm, tôn trọng, hợp tác, sáng tạo, phê bình, tự phê bình. Giáo viên giảng dạy cũng cần có niềm tin, niềm tự hào, niềm đam mê với nghề, với môn học, với học sinh, sinh viên.
– Câu chuyện về cái cao cả [Mẫu 1]:
Một ngày nọ, có một cô giáo dạy tiếng Anh ở một trường trung học ở nông thôn. Cô giáo rất yêu nghề, luôn cố gắng dạy cho học sinh những kiến thức, kỹ năng, tư duy, tình yêu học tập. Cô giáo biết rằng học tiếng Anh là một cơ hội để học sinh mở rộng tầm nhìn, tiếp cận với những văn hóa, những tri thức, những cơ hội mới.
Cô giáo cũng biết rằng học sinh ở nông thôn gặp nhiều khó khăn, thiếu thốn nhiều điều kiện học tập. Vì vậy, cô giáo đã tự mình lập ra một câu lạc bộ tiếng Anh, mời những người bạn, những người thân, những người nước ngoài đến tham gia, giúp đỡ, trao đổi, giao lưu với học sinh. Cô giáo cũng đã tự mình tìm kiếm, xin tặng, mượn những sách vở, đĩa CD, máy tính, máy chiếu, loa, micro… để phục vụ cho việc học tập của học sinh.
Nhờ có cô giáo, học sinh đã có thể học tiếng Anh một cách hiệu quả, vui vẻ, hứng thú, tự tin. Nhiều học sinh đã đạt được những thành tích cao trong các kỳ thi, các cuộc thi, các chương trình trao đổi, học bổng. Cô giáo đã làm điều này không vì lợi ích cá nhân, mà chỉ vì lòng yêu nghề, yêu trẻ, mong muốn đóng góp cho sự nghiệp giáo dục, đào tạo. Đó là một hành động cao cả, đáng khen ngợi và noi theo.
– Câu chuyện về cái cao cả [Mẫu 2]:
Một ngày nọ, có một người đàn ông già đến thăm một ngôi làng nghèo ở núi. Ông ta thấy những người dân ở đó sống trong cảnh khốn khó, thiếu thốn nhiều thứ. Ông ta quyết định giúp đỡ họ bằng cách dạy họ cách trồng cây, nuôi gia súc, làm nghề, đọc viết… Ông ta còn dạy họ cách yêu thương, tôn trọng, hợp tác, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau.
Nhờ có ông ta, ngôi làng dần dần thay đổi, cuộc sống của người dân được cải thiện, họ cũng trở nên vui vẻ, hạnh phúc hơn. Ông ta đã làm điều này không vì lợi ích cá nhân, mà chỉ vì lòng nhân ái, mong muốn góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Đó là một hành động cao cả, đáng kính trọng và học hỏi.
8.2. Giáo viên giảng dạy cái bi.
Cái bi là tình cảm, thái độ, quan tâm, đồng cảm mà giáo viên giảng dạy dành cho học sinh, sinh viên. Cái bi của giáo viên giảng dạy là gì?
Theo tôi, cái bi của giáo viên giảng dạy là coi học sinh, sinh viên là những con người, những cá nhân, những đối tác, những bạn đồng hành trong quá trình học tập, nghiên cứu, khám phá. Để làm được điều này giáo viên giảng dạy phải biết lắng nghe, hiểu, tôn trọng, hỗ trợ, khuyến khích, động viên, phản hồi, góp ý, chỉnh sửa, khen ngợi, thưởng phạt học sinh, sinh viên một cách công bằng, hợp lý, nhân văn.
Giáo viên giảng dạy cần tạo ra một môi trường học tập thân thiện, vui vẻ, an toàn, thoải mái, hấp dẫn, thú vị, có tính tương tác, hợp tác, cạnh tranh lành mạnh. Quan tâm đến những khó khăn, vấn đề, mong muốn, mục tiêu, sở thích, sở trường, điểm yếu của học sinh, sinh viên, đồng thời đưa ra những giải pháp, lời khuyên, hướng dẫn, hỗ trợ phù hợp.
– Câu chuyện về cái bi [Mẫu 1]:
An là một học sinh lớp 9 giỏi, ngoan, hiền. Trong trường, cả thầy cô và bạn bè đều yêu mến em. An ước mơ trở thành bác sĩ, để chữa bệnh cho mọi người, nhất là mẹ. Tuy nhiên, mẹ An lại mắc một căn bệnh hiểm nghèo, phải chạy chữa liên tục, tốn kém. Chính vì thế, suốt bao nhiêu năm qua, An luôn học hành chăm chỉ, hy vọng thi đỗ vào trường đại học y khoa danh tiếng, để sau này có thể chăm sóc mẹ tốt hơn.
Nhưng thật không may, mẹ An đã qua đời vì bệnh tật. Suốt một thời gian dài sau đó, An đau đớn vô cùng, mất đi người thương nhất, chính là người đã nuôi nấng, dạy dỗ, động viên em từ bé. Em cũng mất đi ước mơ, động lực, niềm vui sống. Một sự im lặng, buồn rầu, tuyệt vọng luôn thể hiện trên khuôn mặt của em. Chính vì thế mà em không còn muốn học, không còn muốn giao tiếp, không còn muốn sống.
Nhưng rồi, có một người đã đến bên em, giúp em vượt qua nỗi đau, lấy lại niềm tin, hy vọng. Đó là cô giáo chủ nhiệm của An. Cô giáo luôn quan tâm, chăm sóc, an ủi, khuyến khích, hỗ trợ An. Cô giáo dành nhiều thời gian, công sức, tình cảm để giúp em học tập, rèn luyện, phát triển.
Cô giáo coi An như con ruột, và An cũng coi cô giáo như mẹ ruột. Nhờ có cô giáo, em đã vượt qua khó khăn, tiếp tục theo đuổi ước mơ, trở thành một học sinh xuất sắc, một con người tốt. Đó là một tình cảm sâu đậm, đáng trân trọng và bảo vệ.
– Câu chuyện về cái bi [Mẫu 2]:
Một ngày nọ, có một cậu bé mồ côi sống ở một trại trẻ em. Cậu bé rất thích học hành, nhưng không có tiền để mua sách vở, quần áo, giày dép… Cậu bé luôn mơ ước được đi học như những đứa trẻ khác. Một hôm, có một người phụ nữ tốt bụng đến thăm trại trẻ em, và quyết định nhận cậu bé làm con nuôi. Cô ta đã cho cậu bé một gia đình, một ngôi nhà, một cuộc sống mới.
Cô ta cũng đã cho cậu bé đi học, mua cho cậu bé những thứ cậu bé mong muốn. Cậu bé rất vui, rất biết ơn cô ta. Nhưng không lâu sau, cô ta bị mắc một căn bệnh hiểm nghèo, và qua đời. Cậu bé lại trở về cảnh cô đơn, bất hạnh. Cậu bé đã mất đi người mẹ duy nhất của mình, người đã cho cậu bé tình yêu, sự quan tâm, sự hy vọng. Đó là một nỗi đau bi thảm, khó có thể chịu đựng.
8.3. Giáo viên giảng dạy cái hài.
Cái hài là sự hài hước, dí dỏm, duyên dáng, lôi cuốn, thú vị mà giáo viên giảng dạy mang lại cho học sinh, sinh viên. Cái hài của giáo viên giảng dạy là gì?
Theo tôi, cái hài của giáo viên giảng dạy là biết cách sử dụng ngôn ngữ, giọng điệu, cử chỉ, biểu cảm, hình ảnh, âm thanh, video, trò chơi, câu đố, câu chuyện, ví dụ, so sánh, phép ẩn dụ, châm biếm, lời bình, lời trích dẫn, lời nhắn nhủ, lời chúc, lời cảm ơn… để làm cho bài giảng, bài tập, bài kiểm tra, bài thuyết trình, bài thảo luận, bài báo cáo, bài luận… trở nên sinh động, hấp dẫn, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ áp dụng.
Để làm được điều này giáo viên giảng dạy phải biết cách tạo ra những tình huống, những sự kiện, những hoạt động, những trải nghiệm, những bất ngờ, những thử thách, những phản ứng, những cảm xúc, những tiếng cười, những nụ cười, những khoảnh khắc đáng nhớ, đáng yêu, đáng quý… cho học sinh, sinh viên.
– Câu chuyện về cái hài [Mẫu 1]:
Ở tại một vùng quê hẻo lánh, có một cô giáo dạy toán ở một trường tiểu học. Cô rất thích dạy toán, và luôn tìm cách làm cho bài học thêm sinh động, thú vị, dễ hiểu. Cô thường sử dụng những trò chơi, những câu đố, những câu chuyện có sự so sánh, những phép ẩn dụ đi kèm lời trích dẫn, … để làm cho bài học có tính hài hước, dí dỏm, duyên dáng và lôi cuốn.
Cô giáo cũng thường tạo ra những tình huống, những khoảnh khắc đáng nhớ và đáng yêu,… dành cho tất cả học sinh. Nhờ có cô giáo, học sinh đã có thể học toán một cách vui vẻ, hứng thú, tự tin và sáng tạo. Nhiều học sinh đã yêu thích toán hơn, và đạt được những kết quả tốt trong các bài kiểm tra, các cuộc thi. Một trong những câu chuyện hài hước mà cô giáo hay kể cho học sinh là câu chuyện về một con ếch và một con bò.
Câu chuyện như sau: Một ngày nọ, có một con ếch nhìn thấy một con bò đang ăn cỏ trên đồng. Con ếch rất ngưỡng mộ con bò, vì con bò to lớn, mạnh mẽ, có thể đi đâu cũng được. Con ếch muốn trở thành như con bò, nên nó quyết định bơm hơi vào bụng mình, để làm cho mình to ra. Con ếch bơm hơi một lần, bụng nó to ra một chút.
Con ếch hỏi con bò: “Anh ơi, em đã to bằng anh chưa?” Con bò nhìn con ếch và nói: “Chưa, em còn nhỏ lắm.” Con ếch bơm hơi lần hai, bụng nó to ra nhiều hơn. Con ếch lại hỏi con bò: “Anh ơi, em đã to bằng anh chưa?” Con bò nhìn con ếch và nói: “Chưa, em còn nhỏ nữa.” Con ếch bơm hơi lần ba, bụng nó to ra rất nhiều. Con ếch lần nữa hỏi con bò: “Anh ơi, em đã to bằng anh chưa?” Con bò nhìn con ếch và nói: “Chưa, em còn nhỏ thôi.” Con ếch bực mình, nó bơm hơi lần tư, bụng nó to vỡ tung. Con ếch chết ngay tại chỗ.
Con bò nhìn con ếch và nói: “Em ơi, em làm gì vậy? Em không biết sao? Em là con ếch, anh là con bò. Em không thể nào to bằng anh được. Em nên hài lòng với bản thân mình, đừng ham muốn những thứ không phải của mình. Em đã mất mạng vì sự ngu ngốc của mình. Thật đáng tiếc quá.” Đó là một câu chuyện hài hước, khiến người nghe cười mà phải suy ngẫm.
– Câu chuyện về cái hài [Mẫu 2]:
Một ngày nọ, có một người đàn ông đi làm về nhà. Trên đường về, ông ta thấy một cửa hàng bán bánh mì, và quyết định mua một ổ bánh mì cho vợ mình. Ông ta nghĩ rằng vợ mình sẽ rất vui khi nhận được món quà bất ngờ này. Khi về đến nhà, ông ta gọi vợ mình ra, và nói: “Anh có một món quà cho em đây. Đoán xem nó là gì?” Vợ ông ta liền háo hức đoán: “Là hoa? Là trang sức? Là váy? Là giày?”.
Ông ta cười và nói: “Không phải, không phải. Nó là một thứ rất ngon, rất bổ, rất rẻ. Em thử đoán xem.” Vợ ông ta lại đoán: “Là trái cây? Là sữa? Là kẹo? Là bánh ngọt?” Ông ta cười to hơn và nói: “Không phải, không phải. Nó là một thứ rất quen thuộc, rất dễ tìm, rất thơm ngon. Em thử đoán xem.” Vợ ông ta càng tò mò, càng hồi hộp, và đoán: “Là gà? Là cá? Là thịt? Là xúc xích?”.
Ông ta cười không ngớt và nói: “Không phải, không phải. Nó là một thứ rất đơn giản, rất bình dân, rất hợp khẩu vị. Em thử đoán xem.” Vợ ông ta không chịu được nữa, và nói: “Thôi anh nói đi, em không đoán được đâu. Nó là cái gì vậy?” Ông ta vui vẻ mở túi ra, và nói: “Nó là bánh mì đây. Em thấy thế nào?”.
Vợ ông ta nghe vậy, tức giận quẳng túi bánh mì vào mặt ông ta, và nói: “Anh điên à? Anh làm em tò mò cả buổi chiều chỉ vì một ổ bánh mì ư? Anh nghĩ em là ai? Em không ăn bánh mì đâu. Anh tự ăn đi.” Rồi vợ ông ta bỏ vào phòng, đóng cửa lại. Ông ta ngơ ngác nhìn túi bánh mì trên sàn, và nghĩ: “Sao em lại giận anh vậy? Anh chỉ muốn làm em vui mà. Anh không hiểu nổi em. Phụ nữ thật khó hiểu.” Đó là một câu chuyện hài hước, khiến người nghe cười trong sự ngẫm về bản thân mình.
9. Xây dựng con người Việt Nam gắn với cái đẹp, cái cao cả, cái bi, cái hài.
Xây dựng con người Việt Nam gắn với cái đẹp, cái cao cả, cái bi, cái hài là một nhiệm vụ quan trọng, nhằm phát huy những giá trị thẩm mỹ, nhân văn, văn hóa, đạo đức của dân tộc, đồng thời góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Theo các nhà mĩ học, cái đẹp, cái cao cả, cái bi và cái hài là bốn khái niệm quan trọng, phản ánh những mặt khác nhau của đời sống tinh thần của con người. Xây dựng con người Việt Nam gắn với cái đẹp, cái cao cả, cái bi, cái hài có nhiều ý nghĩa thiết thực, như sau:
9.1. Xây dựng con người gắn với cái đẹp.
Xây dựng con người Việt Nam gắn với cái đẹp giúp con người Việt Nam có những tư duy, cảm xúc, sáng tạo thẩm mỹ, biết trân trọng, bảo vệ, phát huy những giá trị thẩm mỹ trong thiên nhiên, trong đời sống, trong nghệ thuật. Con người Việt Nam sẽ có sự hài hòa, cân bằng, tinh tế, đẹp đẽ trong suy nghĩ, lời nói, hành động, ứng xử. Con người Việt Nam sẽ có sự tự tin, tự hào, tự trọng, tự tôn về bản sắc, văn hóa, dân tộc.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái đẹp được thể hiện qua những tác phẩm có tính hài hòa, cân bằng, tinh tế, biểu hiện những cảm xúc, suy nghĩ, tâm hồn của nghệ sĩ. Như bài thơ “Đường lên cao nguyên” của Nguyễn Đình Thi, bài hát “Hà Nội niềm tin và hy vọng” của Trọng Tấn, bức tranh “Em Thúy” của Bùi Xuân Phái, bộ phim “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” của Victor Vũ…
– Câu chuyện thực tế về cái Đẹp trong xã hội Việt Nam:
Anh Nguyễn Văn Thành là một nghệ nhân làm đồ gốm ở làng Bát Tràng, Hà Nội. Anh theo nghiệp cha từ nhỏ và luôn yêu nghề. Anh không ngừng sáng tạo, tìm tòi, học hỏi để tạo ra những sản phẩm gốm đẹp mắt, độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc.
Anh biết trân trọng, bảo vệ, phát huy những giá trị thẩm mỹ trong thiên nhiên, trong đời sống, trong nghệ thuật. Anh thường lấy cảm hứng từ những điều đẹp xung quanh, như cảnh sắc, hoa lá, con vật, câu chuyện dân gian, để tạo ra những hình ảnh, biểu tượng, thông điệp trên những sản phẩm gốm.
Anh cũng có sự hài hòa, cân bằng, tinh tế, đẹp đẽ trong suy nghĩ, lời nói, hành động, ứng xử. Anh luôn tôn trọng, hợp tác, giao lưu, học hỏi với các nghệ nhân khác, cả trong và ngoài nước. Anh cũng tự tin, tự hào, tự trọng, tự tôn về bản sắc, văn hóa, dân tộc.
Cho đến thời điểm này, anh đã được nhiều người biết đến, yêu mến, khen ngợi, vinh danh, vì những sản phẩm gốm của anh không chỉ đẹp, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc, phản ánh tâm hồn, tình yêu, niềm tin của anh và của người Việt Nam.
9.2. Xây dựng con người gắn với cái cao cả.
Xây dựng con người Việt Nam gắn với cái cao cả giúp con người Việt Nam có những tư tưởng, lý tưởng, khát vọng cao đẹp, hướng tới những giá trị nhân văn, xã hội, văn hóa, khoa học, nghệ thuật. Con người Việt Nam sẽ có sự kính trọng, ngưỡng mộ, học hỏi những điều cao cả trong lịch sử, trong đời sống, trong nghệ thuật, như những anh hùng, những nhà khoa học, những nghệ sĩ, những tác phẩm kinh điển… Con người Việt Nam sẽ có động lực, khát vọng, nỗ lực để phấn đấu, sáng tạo, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái cao cả được thể hiện qua những tác phẩm có tính truyền cảm, lay động, thấm đẫm những tình cảm, ý chí, tâm hồn của nghệ sĩ. Như bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng, bài hát “Imagine” của John Lennon, bức tranh “The Starry Night” của Vincent van Gogh, bộ phim “Schindler’s List” của Steven Spielberg…
– Câu chuyện thực tế về cái Cao Cả trong xã hội Việt Nam:
Anh Lê Thanh Tùng là một nhà báo, nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa. Anh yêu văn chương, yêu nghệ thuật từ nhỏ và theo học Đại học Văn hóa Hà Nội. Anh tham gia nhiều hoạt động báo chí, văn học, nghiên cứu văn hóa và luôn có những tư tưởng, lý tưởng, khát vọng cao đẹp, hướng tới những giá trị nhân văn, xã hội, văn hóa, khoa học, nghệ thuật.
Anh Tùng kính trọng, ngưỡng mộ, học hỏi những điều cao cả trong lịch sử, trong đời sống, trong nghệ thuật, như những anh hùng, những nhà khoa học, những nghệ sĩ, những tác phẩm kinh điển… Anh có động lực, khát vọng, nỗ lực để phấn đấu, sáng tạo, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Anh đã viết nhiều bài báo, sách, bình luận, phê bình về các vấn đề văn hóa, xã hội, nghệ thuật, như “Văn hóa Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa”, “Những gương mặt nghệ thuật Việt Nam đương đại”, “Những tác phẩm văn học Việt Nam thế kỷ XX”… Anh cũng thường tổ chức, tham gia các cuộc triển lãm, hội thảo, giao lưu, học hỏi với các nhà báo, nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa, cả trong và ngoài nước.
Hiện nay, anh đã được nhiều người biết đến, yêu mến, khen ngợi, vinh danh, vì những bài báo, sách, bình luận, phê bình của anh không chỉ có tính sáng tạo, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc, phản ánh tâm hồn, tình yêu, niềm tin của anh và của người Việt Nam.
9.3. Xây dựng con người gắn với cái bi.
Xây dựng con người Việt Nam gắn với cái bi giúp con người Việt Nam có những cảm xúc, cảm thông, đồng cảm, chia sẻ với những nỗi khổ, nỗi đau của bản thân và người khác. Con người Việt Nam sẽ biết trân trọng, bảo vệ, yêu thương những điều đẹp, những giá trị trong cuộc sống, trong nghệ thuật, như những người thân, những bạn bè, những tình yêu, những tác phẩm nghệ thuật… Con người Việt Nam sẽ có những động lực, sự kiên cường, hy vọng, vượt qua những khó khăn, thử thách, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái bi được thể hiện qua những tác phẩm có tính xúc động, lay động, thấm đẫm những nước mắt, những tiếng thở, những tiếng than của nghệ sĩ. Như bài thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử, bài hát “Biển nhớ” của Trịnh Công Sơn, bức tranh “Guernica” của Picasso, bộ phim “Titanic” của James Cameron…
– Câu chuyện thực tế về cái Bi trong xã hội Việt Nam:
Chị Nguyễn Thị Hương là một nữ y tá, người đã hy sinh trong cuộc chiến chống đại dịch COVID-19. Chị yêu nghề, yêu người, luôn sẵn sàng giúp đỡ, chăm sóc, an ủi những bệnh nhân nhiễm virus. Chị có những cảm xúc, cảm thông, đồng cảm, chia sẻ với những nỗi khổ, nỗi đau của bản thân và người khác.
Chị biết trân trọng, bảo vệ, yêu thương những điều đẹp, những giá trị trong cuộc sống, trong nghệ thuật, như những người thân, những bạn bè, những tình yêu, những tác phẩm nghệ thuật… Chị có những động lực, sự kiên cường, hy vọng, vượt qua những khó khăn, thử thách, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Tuy nhiên, chị Hương đã qua đời vào ngày 15 tháng 8 năm 2020, sau khi cứu sống một bệnh nhân nặng. Chị đã để lại cho chúng ta một bài học về sự hy sinh, nhân ái, biết ơn của một người y tá, một người con gái Việt Nam. Chị đã được nhiều người biết đến, yêu mến, khen ngợi, vinh danh, vì những hành động, lời nói, tâm hồn của chị không chỉ đẹp, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc, phản ánh tâm hồn, tình yêu, niềm tin của chị và của người Việt Nam.
9.4. Xây dựng con người gắn với cái hài.
Xây dựng con người Việt Nam gắn với cái hài giúp con người Việt Nam có những cảm xúc, cảm giác, cười sảng khoái, vui vẻ, giải tỏa những cảm xúc tiêu cực, như sợ hãi, thương xót, giận dữ, bằng cách đưa chúng vào một trạng thái cân bằng. Con người Việt Nam sẽ biết phê phán, châm biếm, trào phúng những cái xấu, lỗi thời, lạc hậu, đồng thời khẳng định những cái đẹp, cao cả, tiến bộ. Con người Việt Nam sẽ có những kỹ năng, kỹ thuật, phương pháp để biểu hiện, truyền đạt, ghi nhớ, tưởng tượng về các hiện tượng thẩm mỹ.
Ví dụ, trong nghệ thuật, cái hài được thể hiện qua những tác phẩm có tính hài hước, khôi hài, hóm hỉnh, phản ánh những tình huống, nhân vật, sự kiện trái ngược, ngớ ngẩn, vi phạm chuẩn mực. Như bài thơ “Tây tiến” của Quang Dũng, bài hát “Chuyện tình Lan và Điệp” của Nguyễn Văn Đông, bức tranh “Mona Lisa” của Leonardo da Vinci, bộ phim “Mr. Bean” của Rowan Atkinson…
– Câu chuyện thực tế về cái Hài trong xã hội Việt Nam:
Anh Trần Văn Hùng là một diễn viên hài, người đã mang lại tiếng cười cho hàng triệu khán giả trong và ngoài nước. Anh có tài năng, duyên dáng, sáng tạo trong nghề diễn hài. Anh có những cảm xúc, cảm giác, cười sảng khoái, vui vẻ, giải tỏa những cảm xúc tiêu cực của bản thân và người khác.
Anh rất biết phê phán, châm biếm, trào phúng những cái xấu, lỗi thời, lạc hậu, đồng thời khẳng định những cái đẹp, cao cả, tiến bộ. Anh cũng có những kỹ năng, kỹ thuật, phương pháp để biểu hiện, truyền đạt, ghi nhớ, tưởng tượng về các hiện tượng thẩm mỹ.
Anh Hùng đã tham gia nhiều chương trình hài kịch, như “Gặp nhau cuối tuần”, “Thách thức danh hài”, “Hài kịch Việt Nam”, “Hài kịch thế giới”… Anh cũng thường tổ chức, tham gia các buổi biểu diễn, giao lưu, học hỏi với các diễn viên hài khác, cả trong và ngoài nước.
Hiện nay, anh đã được nhiều người biết đến, yêu mến, khen ngợi, vinh danh, vì những tiết mục hài kịch của anh không chỉ có tính hài hước, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc, phản ánh tâm hồn, tình yêu, niềm tin của anh và của người Việt Nam.
9.5. Kết luận.
Qua bài tiểu luận, chúng ta có thể thấy rằng xây dựng con người Việt Nam gắn với cái đẹp, cái cao cả, cái bi, cái hài là một nhiệm vụ quan trọng và thiết thực, góp phần nâng cao chất lượng đời sống tinh thần của con người, phát huy những giá trị thẩm mỹ, nhân văn, văn hóa, đạo đức của dân tộc, đồng thời bảo vệ và phát triển Tổ quốc.
Để làm được điều này, chúng ta cần có sự nỗ lực, sáng tạo, học hỏi, rèn luyện của mỗi cá nhân và cộng đồng, biết tôn trọng, bảo tồn và phát huy những nét đẹp trong văn hóa truyền thống, đồng thời tiếp thu và hòa nhập những giá trị văn hóa hiện đại.
Chúng ta cũng cần có sự đồng thuận, hợp tác, giao lưu, học hỏi với các nước trên thế giới, để tìm kiếm những cách thức, phương pháp, kinh nghiệm phù hợp với bản sắc, hoàn cảnh và tình hình phát triển của Việt Nam. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể xây dựng được một con người Việt Nam đẹp, cao cả, bi, hài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Nguyễn Thanh Tâm
Bạn đang xem bài viết:
Thể hiện cái cao cả, cái bi, cái hài trong thẩm mỹ nghệ thuật
Link https://myhocdaicuong.com/dai-cuong/the-hien-cai-cao-ca-cai-bi-cai-hai-trong-tham-my-nghe-thuat.html
#myhoc #caicaoca #caibi #caihai #thammy #nghethuat #thammynghethuat