Mỹ học là một ngành khoa học triết học nghiên cứu về cái đẹp và các giá trị thẩm mỹ trong đời sống con người. Đối tượng của mỹ học là các hiện tượng thẩm mỹ, bao gồm cả cái đẹp tự nhiên và cái đẹp nghệ thuật.
Phạm vi của mỹ học là rất rộng lớn, bởi vì cái đẹp xuất hiện ở khắp mọi nơi và liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Cái đẹp là phạm trù cơ bản và trung tâm của mỹ học, bởi vì nó là mục tiêu và tiêu chuẩn của mọi hoạt động thẩm mỹ.
Cái đẹp là một khái niệm phức tạp, có nhiều bản chất, biểu hiện và vai trò khác nhau. Để hiểu được cái đẹp, ta cần phải nghiên cứu nó từ nhiều góc độ khác nhau, bao gồm cả góc độ triết học, nghệ thuật, văn hóa và xã hội.
1. Bản chất của cái đẹp.
Cái đẹp là một khái niệm phức tạp, có nhiều quan điểm khác nhau về nó. Các nhà triết học, nhà mỹ học và nhà nghệ thuật đều có những cách nhìn và giải thích riêng về cái đẹp.
Một số nhà triết học cho rằng cái đẹp là một thuộc tính khách quan, tồn tại bên ngoài con người và không phụ thuộc vào cảm nhận của con người. Ví dụ, Platon cho rằng cái đẹp là một ý niệm trừu tượng, là một hình mẫu lý tưởng mà tất cả các hiện tượng thẩm mỹ đều bắt nguồn từ đó. Kant cho rằng cái đẹp là một thuộc tính của đối tượng, được xác định bởi các tiêu chuẩn khách quan như tính thích hợp, tính đơn giản, tính đa dạng và tính mục đích.
Một số nhà triết học khác cho rằng cái đẹp là một thuộc tính chủ quan, tồn tại trong con người và phụ thuộc vào cảm nhận của con người. Ví dụ, Hume cho rằng cái đẹp là một cảm xúc của con người, được tạo ra bởi sự ấn tượng của đối tượng lên giác quan và lý trí của con người. Nietzsche cho rằng cái đẹp là một giá trị của con người, được định hình bởi sự khát khao, sự sáng tạo và sự khẳng định bản thân của con người.
Các nhà mỹ học cũng có những quan điểm khác nhau về cái đẹp. Một số nhà mỹ học cho rằng cái đẹp là một khái niệm đa nghĩa, có nhiều loại và biểu hiện khác nhau. Ví dụ, Croce cho rằng cái đẹp là một khái niệm tổng quát, bao gồm cả cái đẹp tự nhiên và cái đẹp nghệ thuật, nhưng mỗi loại cái đẹp lại có những đặc điểm riêng biệt. Collingwood cho rằng cái đẹp là một khái niệm phân loại, có nhiều cấp độ và mức độ khác nhau, từ cái đẹp đơn giản đến cái đẹp phức tạp, từ cái đẹp thấp đến cái đẹp cao.
Một số nhà mỹ học khác cho rằng cái đẹp là một khái niệm độc đáo, chỉ có một loại và biểu hiện duy nhất. Ví dụ, Tolstoy cho rằng cái đẹp chỉ tồn tại trong nghệ thuật, là sự truyền đạt cảm xúc của tác giả đến người xem. Dewey cho rằng cái đẹp chỉ tồn tại trong trải nghiệm, là sự hòa hợp giữa con người và môi trường.
Các nhà nghệ thuật cũng có những quan điểm khác nhau về cái đẹp. Một số nhà nghệ thuật cho rằng cái đẹp là một mục tiêu cần theo đuổi, là một tiêu chuẩn cần đạt được. Ví dụ, Leonardo da Vinci cho rằng cái đẹp là sự phù hợp giữa hình thức và nội dung, giữa tỉ lệ và cân bằng, giữa tự nhiên và nghệ thuật. Michelangelo cho rằng cái đẹp là sự hoàn hảo của hình dáng, sự biểu hiện của ý chí và sức mạnh.
Một số nhà nghệ thuật khác cho rằng cái đẹp là một phương tiện để thể hiện, là một công cụ để sáng tạo. Ví dụ, Picasso cho rằng cái đẹp là sự phá vỡ các quy tắc truyền thống, sự thử nghiệm các phong cách mới, sự thể hiện các quan điểm cá nhân. Duchamp cho rằng cái đẹp là sự chọn lựa của nghệ sĩ, sự biến đổi các vật thường thành nghệ thuật, sự gây sốc và gây tranh cãi.
Theo quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, cái đẹp là một thuộc tính vừa khách quan vừa chủ quan, vừa tồn tại bên ngoài con người vừa tồn tại trong con người, vừa phụ thuộc vào đối tượng vừa phụ thuộc vào chủ thể. Cái đẹp là sự phản ánh của đối tượng lên chủ thể, là sự hài hòa giữa đối tượng và chủ thể, là sự thỏa mãn của chủ thể đối với đối tượng. Cái đẹp không cố định mà biến đổi theo thời gian, không tuyệt đối mà tương đối theo không gian, không đơn nhất mà đa dạng theo cá nhân.
Cái đẹp được tạo nên bởi nhiều yếu tố khác nhau, nhưng có thể tóm tắt lại bằng bốn yếu tố chính: hình thức, nội dung, tính đúng đắn và tính sáng tạo.
– Hình thức là cách thức biểu hiện của cái đẹp, là sự hài hòa giữa các thành phần cấu tạo nên cái đẹp, như màu sắc, âm thanh, hình dáng, cấu trúc, tỉ lệ, cân bằng, đối xứng, động tĩnh, v.v. Hình thức là một yếu tố quan trọng để tạo nên cái đẹp, bởi vì nó giúp cái đẹp gây ấn tượng và thu hút sự chú ý của con người. Hình thức cũng là một yếu tố tương đối và biến đổi, bởi vì nó phụ thuộc vào mức độ cảm nhận, thẩm mỹ và sáng tạo của con người trong việc tạo ra và nhận biết cái đẹp.
Ví dụ, một bức tranh có thể được coi là đẹp bởi vì nó có màu sắc tươi sáng, âm thanh du dương, hình dáng độc đáo, cấu trúc hợp lý, tỉ lệ cân đối, cân bằng giữa các chi tiết, đối xứng giữa các bên, động tĩnh giữa các phần, v.v. Nhưng một bức tranh khác cũng có thể được coi là đẹp bởi vì nó có màu sắc trầm ấm, âm thanh sâu lắng, hình dáng bình thường, cấu trúc đơn giản, tỉ lệ không đều, cân bằng giữa sự đối lập, đối xứng giữa sự khác biệt, động tĩnh giữa sự yên tĩnh, v.v.
– Nội dung là ý nghĩa của cái đẹp, là sự phản ánh của cái đẹp đối với thực tại, là sự truyền đạt của cái đẹp đối với người nhận, như tình cảm, suy nghĩ, quan điểm, giá trị, thông điệp, v.v. Nội dung là một yếu tố quan trọng để duy trì và phát huy cái đẹp, bởi vì nó giúp cái đẹp có ý nghĩa và giá trị cho con người. Nội dung cũng là một yếu tố tương đối và biến đổi, bởi vì nó phụ thuộc vào mức độ hiểu biết, nhận thức và đánh giá của con người về cái đẹp.
Ví dụ, một bức tranh có thể được coi là đẹp bởi vì nó phản ánh một sự kiện lịch sử, truyền đạt một thông điệp nhân văn, bày tỏ một tình cảm sâu sắc, thể hiện một quan điểm độc đáo, mang lại một giá trị văn hóa, v.v. Nhưng một bức tranh khác cũng có thể được coi là đẹp bởi vì nó phản ánh một trạng thái tâm lý, truyền đạt một thông điệp hài hước, bày tỏ một tình cảm nhẹ nhàng, thể hiện một quan điểm phổ biến, mang lại một giá trị giải trí, v.v.
– Tính đúng đắn là sự phù hợp của cái đẹp, là sự tuân thủ các quy luật, nguyên tắc và tiêu chuẩn của cái đẹp, như tính thích hợp, tính đơn giản, tính đa dạng, tính mục đích, v.v. Tính đúng đắn là một yếu tố quan trọng để đảm bảo chất lượng và giá trị của cái đẹp, bởi vì nó giúp cái đẹp tránh được sự sai lệch, lỗi lầm, thừa thãi, rối rắm, v.v. Tính đúng đắn cũng là một yếu tố tương đối và biến đổi, bởi vì nó phụ thuộc vào mức độ hiểu biết, nhận thức và đánh giá của con người về cái đẹp.
Ví dụ, một bài thơ có thể được coi là đẹp bởi vì nó tuân thủ các quy luật, nguyên tắc và tiêu chuẩn của thơ ca, như tính nhịp điệu, tính vần, tính ngôn ngữ, tính hình ảnh, v.v. Nhưng một bài thơ khác cũng có thể được coi là đẹp bởi vì nó phá vỡ các quy luật, nguyên tắc và tiêu chuẩn của thơ ca, như tính tự do, tính sáng tạo, tính biểu cảm, tính nghệ thuật, v.v.
– Tính sáng tạo là sự mới mẻ của cái đẹp, là sự phát triển, đổi mới và biến hóa của cái đẹp, như sự thử nghiệm, sự kết hợp, sự biến đổi, sự phá vỡ, v.v. Tính sáng tạo là một yếu tố cần thiết để duy trì và phát huy cái đẹp, bởi vì nó giúp cái đẹp không bị lặp lại, cũ kỹ, đơn điệu, nhàm chán, v.v. Tính sáng tạo cũng là một yếu tố độc đáo và khó lường, bởi vì nó phụ thuộc vào khả năng, năng lực và tài năng của con người trong việc tạo ra cái đẹp.
Ví dụ, một bức tranh có thể được coi là đẹp bởi vì nó sáng tạo ra một phong cách mới, một cách nhìn mới, một thế giới mới, như sự biến dạng, sự kết hợp, sự biến hóa, sự phá vỡ, v.v. Nhưng một bức tranh khác cũng có thể được coi là đẹp bởi vì nó sáng tạo ra một phong cách cũ, một cách nhìn cũ, một thế giới cũ, như sự bảo tồn, sự truyền thống, sự tái hiện, sự tôn vinh, v.v.
2. Các biểu hiện của cái đẹp.
Cái đẹp không chỉ tồn tại ở một loại hay một biểu hiện duy nhất, mà có nhiều loại và biểu hiện khác nhau. Trong bài viết này, tôi sẽ trình bày về bốn loại cái đẹp chính: cái đẹp tự nhiên, cái đẹp xã hội, cái đẹp nghệ thuật và cái đẹp con người. Tôi sẽ đưa ra ví dụ minh họa cho mỗi loại cái đẹp và phân tích các tiêu chuẩn đánh giá cái đẹp như tính chân thực, tính độc đáo, tính hấp dẫn và tính tác động.
– Cái đẹp tự nhiên là cái đẹp của thiên nhiên, là sự hài hòa giữa các yếu tố vật lý, sinh học và hóa học của thiên nhiên. Cái đẹp tự nhiên xuất hiện ở khắp mọi nơi, từ những vùng đất xa xôi đến những thành phố hiện đại, từ những cảnh quan hoang sơ đến những công trình nhân tạo.
Ví dụ, một bức tranh về một cánh đồng hoa, một bức ảnh về một dòng sông uốn lượn, một bài thơ về một bình minh rực rỡ, một bản nhạc về một cơn mưa êm đềm, đều là những biểu hiện của cái đẹp tự nhiên.
Để đánh giá cái đẹp tự nhiên, ta có thể dùng các tiêu chuẩn như tính chân thực, là sự phản ánh đúng đắn của thiên nhiên, tính độc đáo, là sự khác biệt và đặc trưng của thiên nhiên, tính hấp dẫn, là sự thu hút và gây cảm hứng cho con người, và tính tác động, là sự ảnh hưởng tích cực của thiên nhiên đối với đời sống con người.
– Cái đẹp xã hội là cái đẹp của xã hội, là sự hài hòa giữa các yếu tố văn hóa, lịch sử và đạo đức của xã hội. Cái đẹp xã hội xuất hiện ở nhiều lĩnh vực khác nhau, từ những nghệ thuật đến những khoa học, từ những tôn giáo đến những chính trị, từ những phong tục đến những pháp luật.
Ví dụ, một bức tượng về một vị anh hùng, một cuốn sách về một cuộc cách mạng, một bài hát về một tình yêu, một bộ phim về một cuộc chiến, đều là những biểu hiện của cái đẹp xã hội.
Để đánh giá cái đẹp xã hội, ta có thể dùng các tiêu chuẩn như tính chân thực, là sự phản ánh đúng đắn của xã hội, tính độc đáo, là sự khác biệt và đặc trưng của xã hội, tính hấp dẫn, là sự thu hút và gây cảm hứng cho con người, và tính tác động, là sự ảnh hưởng tích cực của xã hội đối với đời sống con người.
– Cái đẹp nghệ thuật là cái đẹp của nghệ thuật, là sự hài hòa giữa các yếu tố hình thức, nội dung và biểu cảm của nghệ thuật. Cái đẹp nghệ thuật xuất hiện ở nhiều thể loại khác nhau, từ những hội họa đến những điêu khắc, từ những âm nhạc đến những văn chương, từ những kịch nghệ đến những điện ảnh.
Ví dụ, một bức tranh về một nàng Mona Lisa, một bản nhạc về một giao hưởng số 9, một bài thơ về một bài ca dao, một bộ phim về một tàu Titanic, đều là những biểu hiện của cái đẹp nghệ thuật.
Để đánh giá cái đẹp nghệ thuật, ta có thể dùng các tiêu chuẩn như tính chân thực, là sự phản ánh đúng đắn của nghệ thuật, tính độc đáo, là sự khác biệt và đặc trưng của nghệ thuật, tính hấp dẫn, là sự thu hút và gây cảm hứng cho con người, và tính tác động, là sự ảnh hưởng tích cực của nghệ thuật đối với đời sống con người.
– Cái đẹp con người là cái đẹp của con người, là sự hài hòa giữa các yếu tố thể chất, tinh thần và đạo đức của con người. Cái đẹp con người xuất hiện ở mỗi cá nhân, từ những ngoại hình đến những tâm hồn, từ những tài năng đến những đức tính, từ những hành động đến những lời nói.
Ví dụ, một người đẹp về mặt thể chất, một người đẹp về mặt tinh thần, một người đẹp về mặt đạo đức, đều là những biểu hiện của cái đẹp con người.
Để đánh giá cái đẹp con người, ta có thể dùng các tiêu chuẩn như tính chân thực, là sự phản ánh đúng đắn của con người, tính độc đáo, là sự khác biệt và đặc trưng của con người, tính hấp dẫn, là sự thu hút và gây cảm hứng cho con người, và tính tác động, là sự ảnh hưởng tích cực của con người đối với đời sống con người.
3. Vai trò của cái đẹp trong đời sống con người.
Cái đẹp không chỉ là một khái niệm trừu tượng, mà còn là một thực tế cụ thể, có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống con người. Cái đẹp mang lại cho con người nhiều giá trị thẩm mỹ và tác dụng tích cực, đóng góp quan trọng vào sự phát triển của đời sống tinh thần, văn hóa và xã hội của con người. Cái đẹp cũng cần được phát huy và bảo vệ trong cuộc sống, bởi vì nó là một nguồn tài nguyên quý giá và một di sản văn hóa của nhân loại.
Cái đẹp mang lại cho con người nhiều giá trị thẩm mỹ, là những giá trị liên quan đến cảm nhận, thẩm định và thưởng thức cái đẹp. Các giá trị thẩm mỹ bao gồm:
– Giá trị cảm xúc: Cái đẹp gây ra những cảm xúc tích cực cho con người, như sự vui vẻ, hạnh phúc, thỏa mãn, ngưỡng mộ, yêu thương, v.v. Cái đẹp cũng giúp con người giải tỏa những cảm xúc tiêu cực, như sự buồn chán, phiền muộn, lo lắng, tức giận, v.v. Cái đẹp là một nguồn động lực và động viên cho con người trong cuộc sống.
– Giá trị tri thức: Cái đẹp mở rộng kiến thức và hiểu biết của con người về thế giới, về con người, về bản thân. Cái đẹp kích thích sự tò mò, sự học hỏi, sự khám phá, sự sáng tạo của con người. Cái đẹp là một nguồn thông tin và trải nghiệm cho con người trong cuộc sống.
– Giá trị đạo đức: Cái đẹp nuôi dưỡng những đức tính và phẩm chất tốt đẹp của con người, như sự tôn trọng, sự công bằng, sự trung thực, sự nhân ái, v.v. Cái đẹp cũng ngăn chặn những hành vi và thái độ xấu xa của con người, như sự ích kỷ, sự tham lam, sự gian dối, sự hung ác, v.v. Cái đẹp là một nguồn giáo dục và hướng dẫn cho con người trong cuộc sống.
Cái đẹp mang lại cho con người nhiều tác dụng tích cực, là những tác dụng liên quan đến sự ảnh hưởng và tương tác của cái đẹp với con người. Các tác dụng tích cực bao gồm:
– Tác dụng tinh thần: Cái đẹp làm giàu và nâng cao đời sống tinh thần của con người, bằng cách cung cấp cho con người những niềm vui, những hứng khởi, những cảm hứng, những ước mơ, những mục tiêu, v.v. Cái đẹp cũng làm dịu và cân bằng đời sống tinh thần của con người, bằng cách giảm bớt cho con người những áp lực, những căng thẳng, những khó khăn, những nỗi sợ, v.v. Cái đẹp là một nguồn năng lượng và sức sống cho con người trong cuộc sống.
– Tác dụng văn hóa: Cái đẹp làm phong phú và đa dạng hóa đời sống văn hóa của con người, bằng cách tạo ra và truyền bá những tác phẩm nghệ thuật, những sản phẩm văn hóa, những giá trị văn hóa, v.v. Cái đẹp cũng làm gắn kết và hòa hợp hóa đời sống văn hóa của con người, bằng cách tôn trọng và thừa nhận những sự khác biệt, những đặc trưng, những nét đẹp, v.v. Cái đẹp là một nguồn phát triển và hòa bình cho con người trong cuộc sống.
– Tác dụng xã hội: Cái đẹp làm cải thiện và nâng cao đời sống xã hội của con người, bằng cách tạo ra và duy trì những mối quan hệ, những giao tiếp, những hợp tác, v.v. Cái đẹp cũng làm giảm thiểu và xóa bỏ những mâu thuẫn, những xung đột, những bất công, v.v. Cái đẹp là một nguồn hỗ trợ và hạnh phúc cho con người trong cuộc sống.
Để phát huy và bảo vệ cái đẹp trong cuộc sống, con người cần có những lời khuyên sau đây:
– Cần có một thái độ tích cực và cởi mở đối với cái đẹp, không kỳ thị, không định kiến, không bỏ qua, không phớt lờ cái đẹp.
– Cần có một tinh thần học hỏi và khám phá cái đẹp, không ngừng tìm kiếm, không ngừng nghiên cứu, không ngừng trải nghiệm, không ngừng sáng tạo cái đẹp.
– Cần có một trách nhiệm và ý thức bảo vệ cái đẹp, không làm hại, không làm mất, không làm biến dạng, không làm suy thoái cái đẹp.
– Cần có một tình yêu và sự tôn trọng cái đẹp, không ích kỷ, không tham lam, không gian dối, không hung ác với cái đẹp.
4. Kết luận.
Trong bài viết này, tại website MyHocDaiCuong.com tôi đã giới thiệu và phân tích về cái đẹp phạm trù cơ bản và trung tâm của mỹ học. Tôi đã trình bày về bản chất, các biểu hiện và vai trò của cái đẹp trong đời sống con người. Tôi đã đưa ra những ví dụ minh họa và những tiêu chuẩn đánh giá cho mỗi loại cái đẹp. Tôi đã dùng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để giải thích cái đẹp, và dùng các nguồn tham khảo uy tín để bổ trợ cho bài viết.
Cái đẹp là một khái niệm phức tạp, có nhiều quan điểm khác nhau về nó. Nhưng cái đẹp cũng là một thực tế cụ thể, có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống con người. Cái đẹp mang lại cho con người nhiều giá trị thẩm mỹ và tác dụng tích cực, đóng góp vào sự phát triển và nâng cao của đời sống tinh thần, văn hóa và xã hội của con người. Cái đẹp cũng là một mục tiêu và một nhiệm vụ cho con người trong việc tìm kiếm, tạo ra và trải nghiệm cái đẹp.
Để phát huy và bảo vệ cái đẹp trong cuộc sống, con người cần có một tinh thần thẩm mỹ, một nền tảng văn hóa và một môi trường thẩm mỹ. Con người cũng cần có một sự học hỏi, một sự sáng tạo và một sự hợp tác trong việc nghiên cứu và phát triển cái đẹp.
Tôi hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn có một cái nhìn tổng quan và sâu sắc về cái đẹp – phạm trù cơ bản và trung tâm của mỹ học. Tôi cũng mong bạn sẽ có những trải nghiệm thú vị và bổ ích với cái đẹp trong cuộc sống. Chúc bạn may mắn và hạnh phúc!
Nguyễn Thanh Tâm
Bạn đang xem bài viết:
Tại sao nói cái đẹp là phạm trù trung tâm của mỹ học?
Link https://myhocdaicuong.com/dai-cuong/tai-sao-noi-cai-dep-la-pham-tru-trung-tam-cua-my-hoc.html
#caidep #phamtru #trungtam #myhoc #daicuong