Kiến trúc cảnh quan là một lĩnh vực khoa học và nghệ thuật còn non trẻ. Việc hình thành và phát triển về mặt lý luận mới chỉ vào khoảng năm 1948.
Khi xuất hiện tổ chức đầu tiên về kiến trúc cảnh quan. Liên đoàn kiến trúc sư cảnh quan quốc tế (International federation of landscape architects).
Lý do thành lập là cần có một tổ chức chung để tìm, trao đổi cách giải quyết những khó khăn và phức tạp về mặt môi trường, và giá trị thẩm mỹ trong việc quy hoạch đô thị.
Trước đó, kiến trúc cảnh quan chỉ được coi như là nghệ thuật vườn và hệ thống cây xanh. Nhưng những lý luận về bố cục vườn, công viên và sự phát triển của hệ thống cây xanh, cũng còn hạn chế trong phạm vị nhỏ hẹp.
Mối quan hệ giữa chúng và môi trường nhân tạo chưa được đề cập một cách cụ thể. Điều đó, phản ánh rõ nét đặc điểm đô thị của thời kỳ tiền công nghiệp, khi mà các thành phần của sinh thái nhân văn tự điều hòa được mối quan hệ thuận lợi.
Các vườn, công viên chủ yếu có vị trí trong các tường rào của các khu cung điện, dinh thự và nhà ở quý tộc, nho sĩ chỉ với mục đích tô điểm nơi ở, và nghỉ ngơi giải trí cho một số ít người. Hệ thống cây xanh lúc này có hình thức điểm.
Sang thế kỷ XIX, dưới sự phát triển mạnh mẽ của công nghiệp, đô thị hóa phát triển, tính chất sản xuất đã được xã hội hóa cao hơn. Nếu như trong thời kỳ tiền công nghiệp, nghệ thuật vườn, công viên chỉ bó hẹp trong các bức tường dinh thự tư nhân.
Thì lúc này, do nhu cầu sinh hoạt công cộng phát triển, sự lao động nặng nhọc và đơn điệu trong các nhà máy, xí nghiệp nảy sinh nhu cầu nghỉ ngơi, giải trí trong môi trường tự nhiên nhằm hồi phục sức khỏe, và di dưỡng tinh thần.
Vườn, công viên được xem như lá phổi của điểm dân cư ô nhiễm và đã được mở rộng ra toàn điểm dân cư, trở thành một bộ phận hữu cơ với cấu trúc điểm dân cư.
Trong đô thị xuất hiện nhiều không gian cho làm vườn và công viên. Các kiến trúc sư cảnh quan ở thời kỳ này như Pacxton (Anh), Pyucler (Đức), Alfan (Pháp), Olmxted (Mỹ),…
Đã phối hợp lý thuyết kiến trúc cảnh quan với vấn đề quy hoạch đô thị nhằm tạo ra các sân vườn, công viên phù hợp với đô thị đông người, và có những đòi hỏi phức tạp hơn.
Nhiều loại hình kiến trúc cảnh quan mới xuất hiện, với nhiều chức năng đa dạng, tạo nên hệ thống thống nhất, liên tục trong và ngoài điểm dân cư. Lúc này, kiến trúc cảnh quan có ba chức năng chính: nghỉ ngơi, giải trí, truyền đạt giá trị thẩm mỹ và hình thành, cải tạo môi sinh.
Bước sang giai đoạn hậu công nghiệp, kiến trúc cảnh quan không còn là một bộ phận của quy hoạch mà là thành phần quyết định đến cấu trúc điểm dân cư.
Góp phần quan trọng đến việc tạo lập môi trường thẩm mỹ của điểm dân cư, đưa yếu tố cảnh quan thiên nhiên thành một bộ phận hữu cơ của cảnh quan nhân tạo.
Lúc này, nhu cầu của giao tiếp xã hội trong môi trường nghỉ ngơi, giải trí trở nên mạnh mẽ. Nhu cầu thông tin đòi hỏi sự biểu đạt giá trị thông điệp cao của môi trường thẩm mỹ, môi trường mà trong đó kiến trúc cảnh quan đóng vai trò quyết định.
Hàn Tất Ngạn
Xem thêm bài viết: Khái niệm quy hoạch cảnh quan và thiết kế cảnh quan là gì?